សឺង ង៉ុកថាញ់

ដោយសព្វវចនាធិប្បាយសេរីវិគីភីឌា
សឺង ង៉ុកថាញ់

   ព័ត៌មាន​មួយ​ចំនួន

ឈ្មោះ	សឺង ង៉ុកថាញ់
ថ្ងៃកំនើត	ថ្ងៃច័ន្ទ ១៤ កើត ខែមិគសិរ ឆ្នាំ រកា ឯកស័ក ព.ស.២៤៥២ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ០៧ ខែធ្នូ គ.ស.១៩០៨
ស្រុកកំណើត​	ភូមិគគីរក្រៅ​ ស្រុកកំពង់ធំ ខេត្តព្រះត្រពាំង(បច្ចុប្បន្នយួន)
ឪពុក	សឺង ណែវ អភិបាលខេត្តព្រះត្រពាំង
ម្តាយ	ថាច់ ធីតុប
បង​ប្អូន​	ប្រុសស្រី​7នាក់ និង​ 3នាក់​ទៀត​កូន​​ម្តាយ​ដើម​
ភរិយា	ឡាំ ធីអ៊ុក(កូនស្រីទី១០)
ឪពុក​ភរិយា​	ឡាំ ទន់ មហាសេដ្ឋី
ម្តាយ​ភរិយា​	ត្រឹង ធី ស៊ុក
កូន​ប្រុស​ស្រី​​	4នាក់
ស្លាប់​​​	ថ្ងៃទី ០៨ ខែកក្កដា ឆ្នាំ ១៩៧៧វេលាម៉ោងៈ១១ និង ៤០ នាទី(អាយុៈ៦៩ ឆ្នាំ)
កន្លែង​ស្លាប់​​​	ក្នុងគុកជីវ៉ា

វីរបណ្ឌិត សឺង ង៉ុកថាញ់ (ភាសាអង់គ្លេសៈSon Ngoc Thanh , ភាសាយួនៈ Sơn Ngọc Thành)កើតឆ្នាំ ១៩០៨ ស្លាប់ ១៩៧៧ នៅក្នុងគុកជីវ៉ា (Chí Hòa) របស់បក្សកុម្មុយនិស្តយួន ។ជាអតីតនា យករដ្ឋមន្រីខ្មែរឆ្នាំ ១៩៤៥ និង ១៩៧២ ,ជាអតីតប្រមុខចលនាខ្មែរសេរី និង កងកម្លាំងពិសេសខ្មែរ និងជាអ្នកបានបង្កើតសារព័ត៌ មានជាភាសាខ្មែរមុនដំបូងនៅកម្ពុជាឈ្មោះ«នគរវត្ត»នាឆ្នាំ ១៩៣៦ ។

ប្រវត្តិ

បណ្ឌិត សឺង ង៉ុក ថាញ់ កើតថ្ងៃច័ន្ទ ១៤ កើត ខែមិគសិរ ឆ្នាំ រកា ឯកស័ក ព.ស.២៤៥២ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ០៧ ខែធ្នូ គ.ស.១៩០៨ នៅ ភូមិគគីរក្រៅ ស្រុកកំពង់ធំ

ខេត្តព្រះត្រពាំង (បច្ចុប្បន្នយួនៈẤp Kỳ La xã Hòa Thuận huyện Châu Thành tỉnh Trà Vinh)

សម្ព័ន្ធភាពគ្រួសារ

បណ្ឌិត សឺង ង៉ុក ថាញ់ ជាបុត្ររបស់លោកអភិបាលខេត្តព្រះត្រ ពាំង សឺង ណែវ និងលោកស្រី ថាច់ ធី តុប ។ បណ្ឌិត សឺង ង៉ុក ថាញ់ មានបងប្អូនប្រុសស្រី រួមផ្ទៃច្រើននាក់ដូចជា៖

1. លោក សឺង ថាយ ស៊ុន (បងប្រុស)
2. លោក សឺង ថាយ ហ្វៀន (បងប្រុស)
3. អ្នកស្រី សឺង ធី ចាវ (បងស្រី)
4. អ្នកស្រី សឺង ធី សឹម (បងស្រី)
5. បណ្ឌិត សឺង ង៉ុក ថាញ់ (រូបលោក)
6. លោក សឺង ថាយ ង្វៀង (ប្អូនប្រុស)
7. អ្នកស្រី សឺង ធី ថែម (ប្អូនស្រី)

ក្រៅពីនេះ បណ្ឌិត សឺង ង៉ុក ថាញ់ នៅមាន បងប្រុសស្រីរួមឱពុកម្តាយទីទៃ ៣ នាក់ ទៀត ត្រូវជាកូនរបស់ ប្រពន្ធទី ១ នៃលោកអភិបាលខេត្ត សឺងណែវ ។ ក្រោយពីប្រ ពន្ធទី ១ មានជម្ងឺស្លាប់ ទើបលោកអភិបាលខេត្តសឺងណែវ បានរៀបមង្គលការជាមួយលោកយាយ ថាច់ ធី តុប ត្រូវជា ម្តាយរបស់បណ្ឌិត សឺង ង៉ុក ថាញ់ ។

នៅថ្ងៃទី ១៥ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ១៩៣៨ បណ្ឌិត សឺង ង៉ុក ថាញ់ បានរៀប អាពាហ៍ពិពាហ៍នឹងលោកស្រី ឡាំ ធីអ៊ុក (អក្សរយួនៈLâmThị Út អង់គ្លេសៈ Lam Thi Ut) ត្រូវជាកូនស្រីទី ១០ របស់មហាសេដ្ឋី ឡាំ ទន់ (១៨៦៣_១៩៣៩)(ភាសាយួនៈ LâmTòan, អង់គ្លេសៈLam Toan) និងលោកយាយ ត្រឹង ធី ស៊ុក(ភាសាយួនៈTrần Thị Xúc , អង់គ្លេសៈTran Thi Xuc)នៅភូមិបាស្រែ(ក្បែរស្រះគូ) ខេត្តព្រះត្រពាំង ។

លោកតាមហាសេដ្ឋី ឡាំ ទន់ (១៨៦៣ _១៩៣៩) និង លោកយាយ ត្រឹងធី ស៊ុក នៅភូមិ បាស្រែ (ក្បែរស្រះគូ) ស្រុកកំពង់ធំ (Châu Thành) ខេត្តព្រះត្រពាំង (Trà Vinh) ដែលត្រូវជាម្តាយឪពុករបស់លោកស្រី ឡាំ ធី អ៊ុក ជាភរិយារបស់បណ្ឌិត សឺង ង៉ុក ថាញ់ មានកូនប្រុសស្រី ចំនួន ១២ នាក់គឺ៖

ខ្មែរកម្ពុជាក្រោម ៦២ ឆ្នាំ រស់ក្រោមចង្កូម បិសាចយួន

រដ្ឋាភិបាលអាណានិគម សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមយួន បានបើកយុទ្ធនាការ ធ្វើប្រតិបត្តិ

ការណ៍ លាបពណ៌ កុំឲ្យឃើញនូវអំពើអាស្រូវរបស់ខ្លួន ដែលចង់បង្ហាញឲ្យឃើញថា ខ្មែរ

ក្រោម សុខចិត្ត សុខកាយ ហើយយល់ព្រម រស់នៅក្រោមនឹមដែក អាណានិគមូបនីយ

កម្មយួន ដើម្បីធ្វើឲ្យសហគមន៍អន្តរជាតិស្ងប់ចិត្ត។ ពិសេសក្រោយព្រឹត្តិការណ៍នៅប្រ

ទេស អៀរ៉ាក់ អាណានិគមន៍យួនបានប្រើល្បិចប្រជាភិថុតិ ដល់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរក្រោម 

សម្រាប់បំពេខ្មែរក្រោម ឲ្យភ្លេចផលប្រយោជន៍នៃការសម្រេចវាសនាខ្លួនដោយខ្លួនឯង 

តាមធម្មនុញសហប្រជាជាតិ។ អាជ្ញាធរអាណានិគមយួនបានប្រព្រឹត្តិអំពើឃោរឃៅ 

ព្រៃផ្សៃ និងយ៉ាងអមនុស្សធម៌ សម្លាប់រង្គៀល ធ្វើឲ្យមានរបួសស្នាម បង្កើតនូវហាយន

ភាព ដល់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរក្រោមនៅកម្ពុជាក្រោមដូចជា៖

១- សម័យសង្រ្គាមលោកលើកទី ២ ( ១៩៣៩ - ១៩៤៥ ) ខ្មែរក្រោមរាប់លាននាក់ 

នៅខេត្តពលលាវទឹកខ្មៅ ត្រូវអាណានិគមយួនយៀកមិញ ចាប់ចងដាក់ក្នុងជង្រុក

ស្រូវ ហើយដុតទាំងរស់។ នៅខេត្តព្រះត្រពាំង ត្រូវចាំចង និងសណ្តោងថ្មបាយ

ក្រៀម ហើយច្រានទម្លាក់ព្រែក។ល។

២ - ឆ្នាំ ១៩៧៥ - ១៩៧៦ ខ្មែរក្រោមរាប់លាននាក់ ត្រូវសម្លាប់និងរាប់លាននាក់ ត្រូវ

ចាប់ដាក់គុកកង់ច្រវ៉ាក់ ព្រះសង្ឃត្រូវចាប់ផ្សឹក បង្ខំឲ្យធ្វើស្រែចម្ការជីកប្រឡាយ។ល។ 

ខ្មែរក្រោម នៅដែនដីសន្តទន្លេមេគង្គ បានក្រោកឡើងតវា ដល់អាជ្ញាធរអាណានិគម

យួនយៀកកុង (យួនខាងជើង) ចំពោះពាក្យសន្យារបស់ពួកគេ នឹងបងប្អូនខ្មែរក្រោម

ដែលបានស័្មគ្រចិត្ត ជួយបំរើក្នុងជួររណសិ្ស ឬ រដ្ឋការយួនថា នឹងប្រគល់ ស្វ័យភាព

ខាងនយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច វប្បធម៌ សាសនា នៅពេលបាន ទទួលជោគជ័យ។ តែ

ក្រោយពេលចប់សង្គ្រាម ខ្មែរក្រោម គ្មានបាន ទទួលអ្វីទាំងអស់ គឺទទេស្អាត។ នៅ

បណ្តាឆ្នាំនោះ ដូចមានករណី ព្រះតេជគុណ ថាច់ - ពេចន៍ មេគណខេត្តឃ្លាំង ត្រូវ

អាណានិគមយួនចាប់ដាក់គុក រួចបញ្ជូនទៅឲ្យខ្មែរក្រហមធ្វើគត នៅគុកទួលស្លែង

កម្ពុជា ។ ព្រះគ្រូចៅ - ត្រាំង ,  ព្រះគ្រូ ចៅ - មិត្ត  ,  ព្រះគូ យ៉ាញ់  - កែ និងព្រះមេ

គណយ៉ាញ់ -  បាវ ,  យ៉ាញ់ - ស្ងួន នៅខេត្តក្រមួនស ព្រះមេគណ យ៉ាញ់ -  ប៊ិញ 

នៅខេត្តមាត់ជ្រូក ព្រះសង្ឃាធិបតី ថាច់ - ងោស ព្រះមេគណ ថាច់ - រាជ , ព្រះគ្រូ 

ថាច់ - គង់ ខេត្តព្រះត្រពាំង និងព្រះគ្រូ ថាច់ - អែម នៅក្រុងព្រៃនគរ ក៏ត្រូវសុគត 

ក្រោមបាតដៃលោហិត របស់អាណានិគមយួនដែរ។

៣ - ឆ្នាំ ១៩៧៨ - ១៩៧៩ ខ្មែរក្រោមនៅខេត្តមាត់ជ្រូករាប់ម៉ឺននាក់ ជាពិសេសនៅ

ខេត្តស្វាយទង និង នៅក្រៅបៅ ត្រូវអាណានិគមយួន បញ្តេញចេញឲ្យចេញពីលំ

នៅដ្ឋាន និង វត្តអារាមរបស់ខ្លួនទាំងបង្ខំឲ្យទៅនៅខេត្តពលលាវ ទឹកខ្មៅ ពេលស្រូវ

ទុំពេញស្រែ។ តែពេលត្រឡប់មកវិញពួកយួន នៅពេញភូមិស្រុក ហើយវាច្រូតស្រូវ

ខ្មែរអស់ធ្វើឲ្យខ្មែរគ្មានផ្ទះសម្បែងរស់នៅ ចំណែកឯវត្តអារាម ត្រូវយួនកំទេចឬត្រូវ

ប្លន់ទាំងភ្នែកស្រស់។

៤ - ឆ្នាំ ១៩៨៦ ខ្មែរក្រោមត្រូវអាណានិគមយួន ធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ។ ដូចព្រះមេគណ 

គឹម - តុកចើង ខេត្តព្រះត្រពាំង ព្រះអង្គបានជួយអាណានិគមយួនយ៉ាងច្រើន នៅ

ពេលសង្គ្រាម។ នៅទីបំផុតព្រះអង្គត្រូវបានអាណានិគមយួនធ្វើគត ជាមួយនិងព្រះ

សង្ឃក្លាហាន មួយចំនួនទៀត គឺពេលនោះហើយព្រះសង្ឃ ពុទ្ធបរិស័ទ ភៀសខ្លួន

មករស់ នៅកម្ពុជាប្រជាមានិតុ ហើយត្រូវភ្នាក់ងារយួននៅក្នុងជួរអាជ្ញាធរខ្មែរចាប់

បញ្ជូនទៅដាក់គុកនៅកម្ពុជាក្រោម។ ដូចករណីព្រះមេគណ ថាច់​ - សិរី ហៅ 

មហាស្រី ត្រូវចាប់បញ្ជូនមកដាក់គុកនៅកម្ពុជាក្រោម ហើយធ្វើទារុណកម្មយ៉ាង

ធ្ងន់ធ្ងូរហូតដល់សុគត នៅឆ្នាំ ២០០២៕

ព្រះនាង លីវយី ជាមាហាអធិរាជអាណាចក្រនគរភ្នំ

លោក ជីវ តាក្វាន់ មាន​ កំណើត​នៅ​​ស្រុក​វ៉េងតា ខេត្ត​ជាក់កាង ក្នុង​ភូមិ​ភាគចិន​ខាង​ត្បូង ។ លោក​គឺ​ជា​បេសកទូត​របស់​អធិរាជ​ចិន​ដែល​បាន​មក​ស្នាក់​នៅ​អង្គរ​ពី​ឆ្នាំ​ ១២៩៦ ដល់​ឆ្នាំ​១២៩៧ ។ កំណត់​ហេតុ​របស់​លោក ជីវ​ តាក្វាន់ គឺ​ជា​ឯកសារ​តែ​មួយ​គត់​ដែល​បាន​ផ្ដល់​ព័ត៌មាន​លម្អិត​អំពី​ជីវភាព​រស់​នៅ​ ប្រចាំ​ថ្ងៃ និង​ទិដ្ឋភាព​នៃ​ចក្រភព​អង្គរ​នា​សម័យ​កាល​​នោះ ។

កំណត់​ហេតុ​ដែល​ត្រូវ​បាន​បកប្រែ​ជា​ភាសា​ខ្មែរ​ដោយ​ លោក លី ធាមតេង បោះពុម្ពផ្សាយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៣ មាន​កម្រាស់​ ៨១ ទំព័រ ដែល​ក្នុង​នោះ​ ៦១ ទំព័រ​ជា​ខ្លឹមសារ​នៃ​កំណត់​ហេតុ​សុទ្ធ និង ២០ ទំព័រ​ជា​ការ​ពន្យល់​​ដើម​ហេតុ​នៃ​ការ​បកប្រែ និង​សេចក្ដី​ពន្យល់​ពាក្យ​ខ្មែរ​ដែល​លោក​ ជីវ តាក្វាន់ កត់​ត្រា​តាម​សំនៀង​ចិន ។ កំណត់​ហេតុ​នេះ​បែងចែក​ជា ៤០ ជំពូក ដែល​ជំពូក​ខ្លះ​មាន​តែ​២ ឬ​៣ បន្ទាត់ និង​ជំពូក​ខ្លះ​មាន​ច្រើន​ទំព័រ ជា​រួម​ជំពូក​ទាំង​នេះ​ពិពណ៌នា​អំពី​ សាសនា ការ​កាត់​ក្ដី ភាព​ជា​ព្រះ​មហាក្សត្រ កសិកម្ម សត្វ​ស្លាប បន្លែ ប្រពៃណី​នៃ​ការ​ងូត​ទឹក និង​ទាសាទាសី ។ ទិដ្ឋភាព​ផ្សេងៗ​នៃ​ជីវភាព​ខ្មែរ​នៅ​សតវត្ស​ទី​១៣ ដែល​លោក​ ជីវ តាក្វាន់ បាន​រៀបរាប់ ដូចជា ការ​ស្លៀកពាក់ ឧបករណ៍​ប្រើប្រាស់ សត្វ​អូស​ទាញ និង​ការ​ជួញ​ដូរ នៅ​តែ​ឃើញ​មាន​បន្ត​រហូត​មក​ដល់​ទសវត្ស​ឆ្នាំ​១៩៩០ ។ ចំណែក​ឯ​ទិដ្ឋភាព​ផ្សេងៗ​ទៀត ដូចជា ទាសាទាសី ច្បាប់​គ្រប់គ្រង​ និង​ការ​កាត់​ក្ដី​​មិន​ផ្អែក​លើ​ហេតុ​ផល​ច្បាស់លាស់ ត្រូវ​បាន​កែប្រែ​នៅ​សតវត្ស​ទី​១៩ ។

ប្រពៃណី​អ្នក​ស្រុក​ចេនឡា
សេចក្ដី​ផ្ដើម

រឿង​រ៉ាវ​ទាំង​នេះ លោក​ ជីវ តាក្វាន់ បាន​និពន្ធ​ឡើង​ក្នុង​សម័យ​រាជ​សន្តតិវង្ស ងន់ (ក្នុង​រាជ្យ​​ព្រះបាទ ងន់ ចេង) គឺ​នៅ​ស្រុក​វ៉េងតា ហើយ​ក្រោយ​មក​លោក ហ្កូវ គង់​ បាន​កែ​សម្រួល​ក្នុង​​រវាង​រាជ​សន្តតិវង្ស ម៉េង (សតវត្ស​ទី​១៣‑១៤) ក្នុង​ស្រុក​សេងអាន (ខេត្ត​ហូណាន់) ។ សេចក្ដី​អធិប្បាយ​ទាំង​ស្រុង​មាន​ដូច​តទៅ ៖

ចេនឡា ឬ​ចាមឡា អ្នក​ប្រទេស​នេះ​ហៅ​ខ្លួន​​ឯង​ថា “កាន់ផៃចី” តាម ​កំណត់​ខ្លះ​របស់​ពួក​បស្ចិម​ប្រទេស បាន​ហៅ​ថា កាំពូចី ដែល​មាន​សម្លេង​ស្រដៀង​នឹង “កាំពួចេ” ដែរ ។

ខ្ញុំ​ចាប់​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ ​ពី​ស្រុក​អ៊ូជីវ (ខេត្ត​ជាក់កាង) តាម​ផ្លូវ​ទឹក តាម​ទន្លេ​ស្រុក​ម៉ាំងគូយ និង​គង់តុង កាត់​សមុទ្រ “ឈិតជីវ” ទៅ​ដល់​សមុទ្រ “កាវជីវ” ក៏​បាន​ទៅ​ដល់​ទីក្រុង “ចាម” បន្ត​ដំណើរ​បណ្ដោយ​ខ្យល់​ចេញ​ពី​ក្រុង​ចាម​ទៅ​អស់​រយៈ​ពេល​កន្លះ​ខែ​ទៀត ក៏​បាន​ទៅ​ដល់​ស្រុក ចេងផូវ (ជម្ពូ?) ដែល​ជា​ព្រំដែន​នៃ​ប្រទេស​នេះ ។ លុះ​ចេញ​ពី​ ចេង ផូវ​ ទៅ ​ទៀត​ឆ្លង​សមុទ្រ​ឃុនលុន ក៏​ទៅ​ដល់​មាត់​ពាម គឺ​បែក​ចេញ​ពី​មាត់​សមុទ្រ​ទៅ​ជា​ដៃ​ទន្លេ​ច្រើន​ច្រក​ណាស់ ។ ក្នុង​បណ្ដា​ច្រក​ទាំង​នោះ មាន​តែ​ច្រក​ទី​៤​ទេ ទើប​អាច​ចូល​ទៅ​បាន ក្រៅ​ពី​នេះ​គេ​ដឹង​ថា មាន​ទឹក​រាក់​ណាស់​នាវា​ធំៗ​មិន​អាច​ធ្វើ​ដំណើរ​បាន​ឡើយ ។ ត្រង់​ពាម​ជា​មាត់​ច្រក​នោះ ឃើញ​មាន​ព្រៃ​ស៊ុបទ្រុប ហើយ​ក្រៅ​ពី​នេះ​មាន​វាល​ខ្សាច់​ពណ៌​លឿង និង​មាន​ដើម​បបូស និង​អំពៅ​ព្រៃ ដុះ​បែក​ផ្កា​ស​សំព្រូស ម៉្លោះ​ហើយ​អ្នក​ដំណើរ​ពិបាក​ចំណាំ​ផ្លូវ​រក​ច្រក​ចូល​ទៅ​ណាស់ ។

ចូល​ផុត​ពី​មាត់​ពាម ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​ដង​ទន្លេ​ឆ្ពោះ​ទៅ​ទិស​ខាង​ជើង​អស់​រយៈ​ដំណើរ​ប្រមាណ​កន្លះ​ ខែ​ទៀត ទើប​បាន​ទៅ​ដល់​ស្រុក​មួយ​ឈ្មោះ ឆេណាំ (ឆ្នាំង?) ដែល​ជា​ខេត្ត​មួយ​នៃ​ប្រទេស​នេះ ។ លុះ​ធ្វើ​ដំណើរ​ពី​ ឆេណាំ បណ្ដោយ​តាម​ទឹក​ហូរ​ទៅ​ជើង​អស់​រយៈ​១០​ថ្ងៃ​ទៀត កាត់​ភូមិ​ពូឡូវឈឹង (ប្រែថា​ភូមិ​កណ្ដាល​ផ្លូវ) ហ៊ុតឈឹង (ភូមិ​ព្រះពុទ្ធ) ឆ្លង​កាត់​សមុទ្រ​ទឹក​សាប (ទន្លេសាប) ទៅ​ទៀត ទើប​បាន​ដល់​ទី​ក្រុង​កាងពាងឈូ (កំពែងជួរ?) ។ ក្រុង​នេះ​មាន​ទំហំ ៥០ លី (១ លី​ប្រវែង ១.៨០០ ហត្ថ) បើ​តាម​សៀវភៅ​ពួក​បស្ចិម​ប្រទេស​សរសេរ​ថា ប្រទេស​នេះ មាន​ទំហំ​ដី ៧.០០០ លី និង​មាន​ព្រំប្រទល់​ខាង​ជើង​ទល់​នឹង​ក្រុង​ចម៉្បា គឺ​ត្រូវ​ធ្វើ​ដំណើរ​អស់​ពេល​កន្លះ​ខែ ខាង​និរតី​នៅ​ឃ្លាត​ពី​ស្រុក​សៀម​ចម្ងាយ​ផ្លូវ​កន្លះ​ខែ​ដែរ នៅ​ខាង​ត្បូង​ឃ្លាត​ពី​ទីក្រុង “ហួងអ៊ូ” ចម្ងាយ​ ផ្លូវ​១០​ថ្ងៃ ឯ​ខាង​កើត​ប្រទេស​គឺ​មហាសមុទ្រ ហើយ​ដែល​ជា​ប្រទេស​មួយ​ធ្លាប់​ទាក់ទង ខាង​សេដ្ឋកិច្ច​ជាមួយ​ស្រុក​យើង​តាំង​ពី​ដើម​រៀង​មក​ផង ។

នៅ​គ្រា​ដែល​ប្រទេស​ចិន (ក្នុង​រាជ្យ​សន្តតិវង្ស​ម៉ុងហ្គោល) បាន​ត្រួតត្រា​លើ​មហាសមុទ្រ​ក្នុង​ទ្វីប​លោក​ហើយ លោក​ចមពល (មេ​ទ័ព​ធំ) ឈ្មោះ ជុន តូវ ដែល​នៅ​ឈរ​ប្រចាំ​ការ​ត្រួតត្រា​ទី​ក្រុង​ចាម បាន​ចាត់​មន្ត្រី​២​នាក់​ គឺ​លោក ហ៊ូ​ ប៉េកហូវ អ្នក​មាន​ប៉ាន​មាស​១ និង​លោក ឆាយ ហូវ ឲ្យ​ទៅ​​កាន់​ប្រទេស​ចេនឡា តែ​ត្រូវ​ប្រទេស​នេះ​ចាប់​ឃុំ​ទុក​មិន​ឲ្យ​មក​វិញ ។ លុះ​មក​ដល់​រជ្ជកាល​ស្ដេច ងន់ ចេង (គ.ស ១២៩២) ខែ​ទី​៦ ព្រះរាជា​អង្គ​នេះ ទ្រង់​ចាត់​បេសកកម្ម​ទូត​មួយ​មក​ប្រទេស​ចេនឡា ហើយ​ពេល​នោះ​ខ្លួន​ខ្ញុំ​ក៏​ត្រូវ​ចាត់​មក​ជា​មួយ​ដែរ ។ គឺ​នៅ​ក្នុង​ខែ​ទី​២ នៃ​ឆ្នាំ​បន្ទាប់​មក យើង​បាន​ចាក​ចេញ​ពី​ស្រុក ម៉េងជីវ នោះ​មក​ទៀត ។ លុះ​ថ្ងៃ​១៥ ខែ​ទី​៣ ទើប​មក​ដល់​ទីក្រុង​ចាម ។ នៅ​កណ្ដាល​ផ្លូវ ជួប​នឹង​ខ្យល់​បក់​បញ្ច្រាស​ពី​មុខ​មក​វិញ ដែល​ជា​ហេតុ​នាំ​ឲ្យ​មាន​ការ​រអាក់រអួល​ក្នុង​ដំណើរ ។ ដល់​មក​ខែ​៧​ដែល​ជា​សរទ​រដូវ​ទើប​បាន​មក​ដល់​ប្រទេស​នេះ ព្រម​ចំណុះ​ចុះ​ចូល​ទៅ (ព្រម​ទទួល​រាក់​ទាក់​បេសកជន) ។

លុះ​ដល់​មក​រជ្ជកាល​ស្ដេច តាយ តេក (គ.ស ១២៩៧) ខែ​ទី​៦ ខ្ញុំ​ជិះ​នាវា​ត្រឡប់​មក​វិញ ហើយ​ដល់​ថ្ងៃ​១២ ខែ​៨ ទើប​នាវា​ចូល​ចត​ដល់​កំពង់​ផែ​ស្រុក​ស៊ីម៉េង ។

ចំពោះ​រឿង​ប្រពៃណី និង​កិច្ចការ​នៃ​ប្រទេស​ចេនឡា​នេះ ខ្ញុំ​មិន​បាន​ដឹង​ល្អិតល្អន់​អស់​សេចក្ដី​សព្វ​គ្រប់​មែន តែ​ខ្ញុំ​បាន​ដឹង​ដោយ​ត្រួសៗ អាច​នឹង​ជម្រាប​ជូន​បាន​ដែរ ។
១. បរិវេណ​នៃ​ទីក្រុង

បរិវេណ​នៃ​ទីក្រុង​នេះ មាន​ទំហំ ២០ លី មាន​ទ្វារ​៥ ។ ទ្វារ​ទាំង​នោះ​សុទ្ធ​តែ​សាង​កម្រាស់​ជា​២​ជាន់​ក្នុង​ក្រៅ គឺ​នៅ​ទិស​ខាង​កើត​មាន​ទ្វារ​២ ។ ក្រៅ​ពី​នេះ ក្នុង​មួយ​ទិស​មាន​ទ្វារ​តែ​មួយ​ទេ ។ នៅ​ក្រៅ​កំពែង​ក្រុង សុទ្ធ​តែ​មាន​ប្រឡាយ​ទឹក​ធំៗ ពី​ក្រៅ​ប្រឡាយ​នោះ មាន​ផ្លូវ​ដើរ​ទៅ​កាន់​ស្ពាន​ធំៗ ហើយ​នៅ​សងខាង​ស្ពាន​នីមួយៗ មាន​ទេវរូប​ថ្ម​៥៤ ដូចជា​រូប​មេទ័ព​ថ្ម​ដ៏​ធំៗ​ដូច្នេះ​ដែរ ។ រូប​ទាំង​នោះ​ដូចៗ​គ្នា​នៅ​តាម​ច្រក​ទាំង​៥ ។ បង្កាន់​ដៃ​ស្ពាន​ទាំង​នេះ គេ​ធ្វើ​អំពី​ថ្ម​ហើយ​មាន​ឆ្លាក់​ជា​រូប​ពស់​ដ៏​ធំ (នាគ) ដែល​មាន​ក្បាល​៩ ឯ​រូប​ថ្ម​ទាំង​៥៤​នោះ សុទ្ធ​តែ​យក​ដៃ​ចាប់​ទាញ​ពស់​នេះ​ឯង​ហាក់​ដូច​ជា​មិន​ចង់​ឲ្យ​ស្ទុះ​ទៅ​ រួច ។ នៅ​ខាង​លើ​ខ្លោង​ទ្វារ​មាន​ពុទ្ធ​រូប​ថ្ម​៥​អង្គ បែរ​ភ័ក្ត្រ​ទៅ​ទិស​ខាង​លិច ហើយ​មួយ​អង្គ​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចំកន្ដាល​គេ មាន​ទឹក​មាស​ល្អ​ស្រស់​ផង ។ នៅ​សង​ខាង​ទ្វារ​មាន​ឆ្លាក់​រូប​ដំរី​ថ្ម​ទៀត ។

កំពែង​ទីក្រុង គេ​ធ្វើ​ពី​ថ្ម​ទាំង​អស់ មាន​កំពស់ ២០ ហត្ថ តម្រៀប​ថ្ម​យ៉ាង​ជិត​ហើយ​មាំ​ណាស់ ។ នៅ​ពី​លើ​គ្មាន​ស្មៅ​ដុះ​ឡើយ តែ​នៅ​ចន្លោះ​មួយ​ដុំៗ​មាន​ដាំ​ដើម​ជ្រៃ ។ ឯ​ផ្ទៃ​ក្នុង​នៃ​កំពែង ដែល​មាន​ចន្លោះ​​ពី​គ្នា​​ដល់​ទៅ​ជាង ១០០ ហត្ថ​នោះ ស្ថិត​នៅ​ជា​ដី​ជម្រាល​បីដូច​ជម្រាល​នៃ​ភ្នំ រលីង​ស្អាត​ណាស់ ។ លើ​កំពែង​ដែល​មាន​ផ្ទៃ​ជា​ដី​ជម្រាល​នោះ មាន​ទ្វារ​ធំៗ​ដែល​បិទ​ជិត​នៅ​ពេល​យប់ ហើយ​បើក​ចំហ​នៅ​ពេល​ថ្ងៃ​តាំង​ពី​ព្រលឹម និង​មាន​អ្នក​យាម​ប្រចាំ​ការ​ជានិច្ច ។ សត្វ​ឆ្កែ គេ​មិន​ឲ្យ​ចូល​ក្នុង​ទ្វារ​នេះ​ទេ ។ ជនណា​ដែល​ធ្លាប់​មាន​ទោស​ត្រូវ​គេ​កាត់​ម្រាម​ជើង ក៏​មិន​ឲ្យ​ចូល​ដែរ ។ កំពែង​ព័ទ្ធ​ជុំ​វិញ​នោះ មាន​ជ្រុងជ្រោយ​ល្អ​ណាស់ ហើយ​នៅ​ត្រង់​ជ្រុង​នីមួយៗ​សឹង​មាន​ប្រាង្គ​ថ្ម​មួយ​ខ្ពស់​នៅ​ប្រចាំ​គ្រប់​ ជ្រុង ។

នៅ​កណ្ដាល​ទី​ ក្រុង​នេះ មាន​ប្រាសាទ​មាស​មួយ (ប្រាសាទ​បាយ័ន្ត) និង​នៅ​ជិត​ខាង​នេះ​មាន​ប្រាង្គ​ប្រសាទ​ជាង​២០​ទៀត ព្រមទាំង​មាន​បន្ទប់​ថ្ម​ចំនួន​ច្រើន​រយ​បន្ទប់​ផង ។ នៅ​ប៉ែក​ខាង​កើត​មាន​ស្ពាន​មាស​មួយ មាន​រូប​តោ​មាស​២​ស្ថិត​នៅ​អម​ខាង​ឆ្វេង និង​ខាង​ស្ដាំ​ស្ពាន​មាស ។ មាន​ព្រះពុទ្ធ​រូប​មាស​៨​អង្គ តម្កល់​នៅ​តម្រៀប​គ្នា​ចំ​ពី​ក្រោម​ប្រាង្គ​សិលា ។ នៅ​ខាង​ជើង​ប្រាសាទ​មាស​ចម្ងាយ​ប្រមាណ​ជាង​មួយ​លី មាន​ប្រាសាទ​ស្ពាន់​មួយ​ទៀត​ដែល​មាន​កំពស់​ខ្ពស់​ជាង​ប្រាសាទ​មាស គួរ​ឲ្យ​គយ​គន់​ណាស់ ។ ចំ​ពី​ក្រោម​ប្រាសាទ​ស្ពាន់​នេះ ឃើញ​មាន​បន្ទប់​ថ្ម​ប្រហែល​ជា​១០​ដែរ ។ ចេញ​ពី​នេះ​ទៅ​ខាង​ជើង​ថែម​មួយ​លី​ទៀត គឺ​ជា​ព្រះរាជដំណាក់​ដែល​ស្ដេច​គង់​នៅ ។ នៅ​ក្នុង​ល្វែង​ដែល​ជា​ព្រះ​ដំណាក់​នោះ មាន​ប្រាង្គ​មាស​មួយ​ទៀត ។ ទំនង​ជា​ដោយ​ហេតុ​នេះ​ហើយ ដែល​ពួក​ឈ្មួញ​បរទេស​តែង​ដំណាលថា ប្រទេស​ចេនឡា ថ្កុំថ្កើង​រុង​រឿង​ណាស់ ។

ចេញ​ពី​កំពែង​តាម​ទ្វារ​ខាង​ត្បូង​ទៅ​ចម្ងាយ​ប្រមាណ​ជា​ ជាង​កន្លះ​លី តាម​ពាក្យ​ចចាម​អារាម​គេ​និយាយ​ថា​មាន​ចេតិយ​ លូប៊ូន (ប្រាសាទ​អង្គរវត្ត) សង់​តែ​មួយ​យប់ ។ ផ្នូរ​សព ឬ​ចេតិយ លូប៊ូន ស្ថិត​នៅ​ក្រៅ​កំពែង​ខាង​ត្បូង​ជាង​កន្លះ​លី ហើយ​មាន​បរិវេណ​​ព័ទ្ធ​ជុំវិញ​ប្រមាណ​ជាង​១០​លី និង​មាន​បន្ទប់​ថ្ម​ជា​ច្រើន​រយ​ទៀត​ផង ។ នៅ​ស្រះ​ខាង​កើត​កំពែង​នគរ​ប្រមាណ​ចម្ងាយ​១០​លី មាន​ប្រាសាទ​ថ្មី​មួយ​ទៀត (ប្រាសាទ​មេបុណ្យ​ខាង​លិច ដែល​គេ​ច្រឡំ​ថា​ជា​ទិស​ខាង​កើត)ដ៏​មាន​បរិវេណ​ព័ទ្ធ​ជុំ​វិញ​ប្រវែង​១០០​ លី ។ នៅ​ក្នុង​ប្រាសាទ​នេះ មាន​ព្រះ​ពុទ្ធ​រូប​មួយ​អង្គ​ទ្រង់​ផ្ទុំ​ពី​ស្ពាន់ ហើយ​មាន​ទឹក​ចេញ​ជា​និច្ច​ពី​ត្រង់​ផ្ចិត ហូរ​ធ្លាក់​ទៅ​ក្នុង​ស្រះ​ធំ​មួយ​នៅ​ពី​ខាង​ជើង​ប្រាសាទ​នេះ ។ នៅ​ទិស​ខាង​ជើង​កំពែង​នគរ​ចម្ងាយ​ប្រមាណ​៥​លី មាន​ប្រាសាទ​មាស​រាង​៤​ជ្រុង (ទំនង​ជា​ប្រាសាទ​នាគព័ន្ធ) និង​មាន​បន្ទប់​ថ្ម​ជា​ច្រើន​រយ ហើយ​នៅ​ក្នុង​នោះ គេ​ឃើញ​មាន​ព្រះពុទ្ធ​រូប​មាស​ រូប​សិង្ហ​មាស រូប​ដំរី រូប​គោ រូប​សេះ និង​វត្ថុ​ដទៃ​ទៀត​ធ្វើ​ពី​ស្ពាន់ ច្រើន​ឥតគណនា ។
២. ដំណាក់‑លំនៅ​ឋាន

ព្រះ​ដំណាក់ ផ្ទះ​នាម៉ឺន​មន្ត្រី និង​ផ្ទះ​អ្នក​មាន​ទាំង​អស់​សុទ្ធ​តែ​បែរ​មុខ​ទៅ​កើត ។ ព្រះរាជ​ដំណាក់​ស្ថិត​នៅ​ខាង​ជើង​ប្រាសាទ​មាស និង​ស្ពាន​មាស ហើយ​នៅ​ជិត​មាត់​ទ្វារ​ដ៏​មាន​បន្ទាយ​ព័ទ្ធ​ជុំ​វិញ​ប្រវែង ៥ ឬ​ ៦ លី ។ ក្បឿង​ប្រក់​តួ​ប្រាសាទ​កណ្ដាល​ធ្វើ​ពី​សំណរ ឯ​អគារ​ផ្សេង​ទៀត​សឹង​ប្រក់​ក្បឿង​ធ្វើ​ពី​ដី​ដុត​ពណ៌​លឿង ។ សសរ និង​ស៊ុម​ទ្វារ​សុទ្ធ​តែ​ឆ្លាក់ ឬ​គូរ​រចនា​រូប​ផ្សេងៗ តែ​ភាគ​ច្រើន​គឺ​រូប​ព្រះពុទ្ធ ។ ដំបូល​ទាំង​នោះ​ល្អ​មើល​ណាស់ ។ របៀង​ប្រាសាទ​ និង​ថែវ​យ៉ាង​វែង អាច​ដើរ​បាន​ជា​ផ្លូវ​ខ្វាត់​ខ្វែង ហើយ​ដំបូល​នោះ​ក៏​ខ្ពស់ៗ​សម្បើម​ណាស់ ។ ទី​នេះ​ជា​កន្លែង​ព្រះរាជ​វាំង​ដែល​ស្ដេច​ទ្រង់​ប្រកប​កិច្ចការ​ផែនដី មាន​បង្អួច​មាស​មួយ​នៅ​ខាង​ស្ដាំ និង​ខាង​ឆ្វេង​នៃ​កន្លែង​ស្ដេច​គង់​ប្រថាប់ មាន​សសរ​បួន​ជ្រុង​តម្កល់​កញ្ចក់​តម្រៀប​គ្នា​ប្រមាណ​ជា​សែសិប ឬ​ហាសិប​បន្ទះ ដាក់​ដង្ហែ​តាម​ជ្រុង​បង្អួច​នេះ កំណល់​ទ្រ​មាន​រូបរាង​ជា​ដំរី (ត្រង់​នេះ​គឺ​បុស្បុក​មួយ ដែល​មាន​សសរ​បួន និង​ក្បាច់​លម្អ​ដោយ​កញ្ចក់​ជើង​ទ្រ​ធ្វើ​ជា​រូប​ដំរី តែ​លោក ជីវ តាក្វាន់ សរសេរ​ថា​ជា​ស៊ុម​មួយ ព្រោះ​ឃើញ​មាន​គែម​ក្រប​ជុំ​វិញ) ។

ខ្ញុំ​ឮ​គេ​និយាយ​ថា ទីត្រង់​នេះ​មាន​របស់​ប្លែកៗ​ច្រើន​ណាស់ ប៉ុន្តែ​បម្រាម​តឹង​តែង​ពេក មិន​អាច​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ចូល​មើល​បាន ។ ក្នុង​បណ្ដា​រឿង​ប្លែក​ទាំង​នោះ មាន​ការណ៍​មួយ​ថា នៅ​កណ្ដាល​ប្រាសាទ មាន​ប្រាង្គ​មាស​មួយ ហើយ​ថា​រាល់​យប់​ ស្ដេច​តែង​ឡើង​ទៅ​ផ្ទុំ​លើ​ប្រាង្គ​មាស​នោះ ។ អ្នក​ស្រុក​គេ​មាន​ជំនឿ​ហើយ​នាំ​គ្នា​និយាយ​ថា នៅ​ក្នុង​ប្រាង្គ​មាស​នោះ​ឯង​មាន​បិសាច​មួយ មាន​រូប​ជា​ពស់​ ក្បាល​ប្រាំបួន (ពស់​ក្បាល​ប្រាំបួន​នេះ គឺ​ជា​នាគ ព្រោះ​នាគ​ខ្មែរ​មាន​ខ្លួន​ជា​ពស់ ឯ​នាគ​ចិន​មាន​ជើង ក្បាល​តូច ឥត​ពពារ​ទេ) ។ បិសាច​នោះ​ជា​ព្រះ​ភូមិ​រក្សា​ព្រះ​នគរ ។ រាល់​យប់ បិសាច​តែង​តំណែង​ខ្លួន​ជា​មនុស្ស​ស្ត្រី ហើយ​ស្ដេច​ត្រូវ​រួម​ផ្ដេកផ្ដិត​នឹង​នាង​នេះ សូម្បី​តែ​មហេសី ឬ​ស្នំ​ស្និទ្ធ​ព្រះអង្គ ក៏​មិន​ហ៊ាន​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ទី​នោះ​ដែរ ។ លុះ​ដល់​មជ្ឈិម​យាម ទើប​ស្ដេច​ចេញ​មក​ពី​នាង​ពស់​នោះ មក​រួម​រ័ក្ស​នឹង​មហេសី ឬ​ស្ត្រី​ស្នំ​ដទៃ​ទៀត​បាន ។ បើ​បាត់​ពស់​នោះ​មិន​និម្មិត​មក​ទេ នោះ​ថា​គ្រោះ​ថ្នាក់​នឹង​មក​ដល់​អាយុ​ស្ដេច​ ហើយ​រឿង​រ៉ាវ​អាក្រក់​នឹង​កើត​ឡើង ។ បើ​ស្ដេច​មិន​បាន​យាង​ចូល​ទៅ​ទី​នេះ​មួយ​យប់​ណា​ហើយ ពេល​នោះ​អពមង្គល​នឹង​ពិត​ជា​កើត​ឡើង​ភ្លាម​មិន​ខាន​ដែរ ។

បន្ទាប់​មក ដំណាក់​ព្រះញាតិវង្ស ឬ​លំនៅ​នាម៉ឺន‑មន្ត្រី​ធំៗ សង់​យ៉ាង​ធំ​ទូលាយ​ស្ដុក​ស្ដម្ភ​ប្លែក​ពី​ផ្ទះ​អ្នក​ស្រុក​សាមញ្ញ ។ ផ្ទះ​ទាំង​នោះ​សុទ្ធ​តែ​ប្រក់​ស្លឹក មាន​តែ​ផ្ទះ​អ្នក​ធំ និង​វិហារ​ទេ​ដែល​ប្រក់​ក្បឿង ។ ហើយ​ទំហំ​ផ្ទះ​ទាំង​នោះ​ត្រូវ​សង់​ទៅ​តាម​លំដាប់​យស​សក្តិ​នៃ​ម្ចាស់​ផ្ទះ​ ផង ។

ចំណែក​ផ្ទះ​ប្រជារាស្ត្រ​ វិញ សុទ្ធ​តែ​ប្រក់​ស្លឹក (ឬស្បូវ) គេ​មិន​ហ៊ាន​ប្រក់​ក្បឿង​ទេ ឯ​ទំហំ​សោត សង់​ទៅ​តាម​ធនធាន​ខ្លួន តែ​មិន​ហ៊ាន​សង់​ឲ្យ​ដូច​លំនាំ​អ្នក​ធំ​ឡើយ ។
៣. សម្លៀក​បំពាក់ និង គ្រឿង​អលង្ការ

អ្នក​ស្រុក​ទាំង​អស់ ចាប់​តាំង​ពី​ស្ដេច​ចុះ​ទៅ ទាំង​ស្រី​ទាំង​ប្រុស​សុទ្ធ​តែ​បួង​សក់​ទាំងអស់ ហើយ​គេ​លែង​ខ្លួន​ទទេ​ស្អាត មាន​តែ​សំពត់​មួយ​ផ្ទាំង​តូច​វ័ណ្ឌ​ជុំ​វិញ​ខ្លួន របៀប​គេ​ចង​ពុង ហើយ​បើ​ត្រូវ​ការ​ចេញ​ទៅ​ណា​មក​ណា គេ​យក​កំណាត់​មួយ​ផ្ទាំង​ទៀត​ធំ​ជាង​មុន មក​រុំ​ស្រោប​ថែម​ពី​លើ ។ ការ​ស្លៀក​ពាក់​នេះ មាន​លក្ខខណ្ឌ​ទៅ​តាម​ឋានៈ​ទៀត ។ ព្រះ​ពស្ត្រ​របស់​ស្ដេច មាន​តម្លៃ​ជា​មាស​បី ឬ​បួន​តម្លឹង គឺ​ល្អ​ដាច់​ពី​សម្លៀក​បំពាក់​អ្នក​ផង​ទាំង​ពួង ។ អ្នក​ស្រុក​នេះ ចេះ​ត្បាញ​សំពត់​ប្រើ​ហើយ តែ​មាន​ប្រើ​សំពត់​មក​ពី​ស្រុក​សៀម​ និង​ចាម​ផង​ដែរ ។ សំពត់​ពិសេស​មក​ពី​បស្ចិម​ប្រទេស​ដែល​មាន​សាច់​ម៉ដ្ធ​ល្អ មាន​តែ​ស្ដេច​ទេ​ដែល​មាន​ប្រើ គឺ​ជា​សំពត់​ផ្កា​សរសៃ​សូត្រ​ឆ្មារ ។ ស្ដេច​ពាក់​មកុដ​មាស បើ​ជួនកាល​មិន​ពាក់​មកុដ​ទេ គឺ​ពាក់​កម្រង​ផ្កា​ដូចជា​ផ្កា​ម្លិះ​ជា​ដើម ព័ទ្ធ​ជុំ​វិញ​ព្រះ​សិរ ។ នៅ​លើ​កំពូល​ព្រះ​កេស មាន​ស្នៀត​សក់​ដាំ​ត្បូង​ពេជ្រ​យ៉ាង​ធំ​ទៀត​ផង ។ គ្រាន់​តែ​គ្រឿង​អលង្ការ​ដែល​ពាក់​នៅ​នឹង​ព្រះ​បាទ និង​ព្រះ​ហស្ត មាន​ទម្ងន់​ដល់​ទៅ​ជាង​បី​នាឡិ ។ នៅ​គ្រប់​តែ​ម្រាម​មាន​ពាក់​ចិញ្ចៀន​ដែល​មាន​ដាំ​ពេជ្រ​ភ្នែក​ឆ្មា ។ បាត​ព្រះ​ហស្ត​ និង​បាត​​ព្រះ​បាទ​មាន​លាប​ពណ៌​ក្រហម ហើយ​នៅ​ពេល​ដែល​ទ្រង់​យាង​ចេញ​មក​ម្ដងៗ​តែ​ងកាន់​ព្រះ​ខ័ន​មាស​មួយ​ ជានិច្ច ។

ចំណែក​ប្រជា​រាស្ត្រ​ វិញ មាន​តែ​ស្ត្រី​ភេទ​ទេ​ដែល​អាចលាប​ថ្នាំ​ក្រហម​នៅ​បាត​ដៃ​បាត​ជើង​បាន ឯ​ប្រុសៗ​មិន​ហ៊ាន​លាប​ទេ ។ ព្រះ​ញាតិវង្ស និង​មន្ត្រី​ធំ​អាច​ប្រើ​កំណាត់​ផ្កា​រង្វើលៗ​បាន ឯ​មន្ត្រី​ធម្មតា​ប្រើ​បាន​តែ​ត្រឹម​ផ្កា​ចុង​ជាយ​ប៉ុណ្ណោះ ចំណែក​រាស្ត្រ​សាមញ្ញ បើ​ស្រីៗ​អាច​ប្រើ​សំពត់​ផ្កា​បាន​ខ្លះ​ដែរ ។

ជនជាតិ​ចិន​ដែល​ទើប​នឹង​មក​ដល់​ប្រទេស​ នេះ​ថ្មីៗ ទោះ​បី​ប្រើ​សំពត់​មាន​ផ្កា​នៅ​ជាយ​ទាំង​សង​ខាង ក៏​គេ​មិន​ថាអី​ដែរ ព្រោះ​គេ​សន្មត​ថា​ជា​ពួក​មិន​ទាន់​ដឹង​ទំនៀម អ្នក​​ស្រុក​​ហៅ​ថា ពួក​ង៉ានទីង ប៉ា ឆា (មិន​ដឹង​ភាសា?) ។
៤. អំពី​មន្ត្រី

ប្រទេស​នេះ​មាន ​រដ្ឋមន្ត្រី មេទ័ព និង​ហោរា ហើយ​មន្ត្រី​ក្រោម​ពី​នោះ មាន​ច្រើន​ឋានៈ​ទៀត ដូចជា​នៅ​ប្រទេស​ចិន​ដែរ ប្លែក​គ្នា​តែ​ឈ្មោះ​ហៅ ។ មន្ត្រី​ទាំង​នេះ​ភាគ​ច្រើន​ជា​ពូជ​ពង្ស​របស់​ស្ដេច បើ​មាន​អ្នក​ក្រៅ​ចូល​ធ្វើ​ជា​មន្ត្រី​ផង​ទាល់​តែ​អ្នក​នោះ​យក​កូន​ទៅ​ថ្វាយ ​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​ស្នំ​ស្ដេច ។ ការ​ធ្វើ​ដំណើរ​នៃ​មន្ត្រី​ទាំង​នោះ គេ​សម្គាល់​តាម​គ្រឿង​ហែហម​តាម​ឋានៈ ។ អ្នក​ធំ​ជាង​គេ​អង្គុយ​លើ​គ្រែ​ស្នែង​មាស មាន​បាំង​ក្លស់​ដង​មាស​បួន ។ អ្នក​បន្ទាប់​មក​ទៀត ​គ្រែ​ស្នែង​មាស​ក្លស់​ដង​មាស​ពីរ ចុះ​មក​ទៀត​មាន​គ្រែ​ស្នែង​មាស​ដែរ តែ​ក្លស់​ដង​មាស​មួយ ។ អ្នក​តូច​មក​ទៀត​គ្រែ​ស្នែង​ប្រាក់ មាន​ក្លស់​ដង​មាស​មួយ ។ អ្នក​តូច​បន្ត​មក​ចេះ​តែ​ថយ​មក​ក្លស់​ដង​មាស​តែ​មួយ រួច​ក្លស់​ដង​ប្រាក់​មួយ​ ឥត​មាន​គ្រែ​ស្នែង ។

ចំពោះ​មន្ត្រី​ដែល​ត្រូវ​ជិះ​គ្រែ​ស្នែង​ប្រាក់ និង​ក្លស់​ដង​មាស​មួយ​ឡើង​ទៅ សុទ្ធ​តែ​ហៅ​ថា ប៉ាតេង (ម្រតេង) ឬ អាំតេង (អម្ដែង?) ។ អ្នក​ដែល​មាន​តែ​ក្លស់​ដង​ប្រាក់ ហៅ​ថា “សីឡាត់ទី” (ស្រិស្ធិន?) ។ ក្លស់​នោះ​ គេ​យក​សំពត់​ជា​តី​សូត្រ​ដែល​ធ្វើ​មក​ពី​ប្រទេស​ចិន​ពាស ហើយ​ទម្លាក់​ចុង​រំភាយ​ចុះ​សឹង​ដល់​ដី ។ ឯ​ឆ័ត្រ​តាំង​យូរ គេ​យក​សំពត់​សូត្រ​ពណ៌​ខៀវ​មក​ពាស ហើយ​ទម្លាក់​រំភាយ​ខ្លី​បន្តិច​ដែរ រួច​យក​ប្រេង​មក​លាប​យ៉ាង​រលើប​ទៀត​ផង ។
៥. អំពី​លទ្ធិ​សាសនា​បី​បែប

អ្នក ​ចេះ​ដឹង (ពួក​ព្រាហ្មណ៍?) គេ​ហៅ​ថា ប៉ានឃាប (ទំនង​មក​ពី​ពាក្យ​ “បណ្ឌិត”) លោក​សង្ឃ​គេ​ហៅ​ថា ជូគូ (ប្រហែល ​មក​ពី​ពាក្យ “ចៅ​គូ”) ពួក​តាបស​គេ​ហៅ ប៉ាស៊ីវ៉ី (ប្រហែល​មក​ពី​ពាក្យ “បស្វៈ” ឬ “បស្វិ”) ។

ដែល​ហៅ​ថា ប៉ានឃាប នេះ​មិន​ដឹង​ជា​រៀន​ពី​កន្លែង​ណា​ទេ ខ្ញុំ​មិន​ដែល​ឃើញ​សាលា ឬ​ទី​កន្លែង​រៀន​សោះ ខ្ញុំ​ឃើញ​តែ​រូប​ពួក​នេះ​ឯង​ដែល​ស្លៀក​ពាក់​ដូច​តែ​ជន​ធម្មតា​ដែរ ប៉ុន្តែ​មាន​ប្លែក​ត្រង់​ពាក់​អំបោះ​ស​វេញ​មួយ​ខ្សែ​នៅ​ក ហើយ​អំបោះ​នេះ ពាក់​ជាប់​នឹង​ក​អស់​មួយ​ជីវិត ។ គេ​តែង​រើស​យក​ពួក​ ប៉ានឃាប នេះ ​ឯង ធ្វើ​ជា​មន្ត្រី ព្រោះ​គេ​ទុក​ជា​អ្នក​ចេះ​ដឹង​ជាន់​ខ្ពស់​ហើយ ។

ចំណែក​លោក​សង្ឃ​វិញ កោរ​ព្រះកេស គ្រ​ង​ចីវរ​ពណ៌​លឿង​បញ្ចេញ​ស្មារ​ខាង​ស្ដាំ ហើយ​និមន្ត​ដោយ​ជើង​ទទេ ឥត​ពាក់​ស្បែក​ជើង​ឡើយ ។ ព្រះវិហារ​មួយ គេ​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ប្រក់​ក្បឿង​បាន ហើយ​នៅ​កណ្ដាល​ព្រះវិហារ​នោះ​មាន​តម្កល់​ព្រះ​ពុទ្ធ​រូប​មួយ​អង្គ ដែល​មាន​ភិនភាគ​ដូចជា​ព្រះ​សក្យមុនី​ដែរ (តាម ​មហាយាន គេ​ជឿថា មាន​ព្រះ​ពុទ្ធ​២​អង្គ គឺ​ព្រះពុទ្ធ​ដើម​នៅ​ឋាន​សួគ៌​នាម “អាមិតាតៈ” និង​ព្រះពុទ្ធ​ដែល​ត្រាស់​ដឹង​នៅ​ស្ថាន​មនុស្ស​នាម “សក្យមុនី”) គេ​ហៅ​ថា “ពុតឡៃ” លាប​លន​ពណ៌​ក្រហម ដោយ​​គេ​យក​ដី​ស​មក​សូន​ធ្វើ​ ហើយ​លាប​ពណ៌​ផ្សេងៗ គ្មាន​ភិនភាគ​អ្វី​ក្រៅ​ពី​នេះ​ទេ ។ មាន​ព្រះ​ពុទ្ធរូប​តូចៗ​ច្រើន​អង្គ​ទៀត មាន​ព្រះ​ភក្ត្រ​មិន​ដូច​គ្នា​ទេ ច្រើន​តែ​កសាង​អំពី​ស្ពាន់ ហើយ​គ្មាន​ជួង ស្គរ រគាំង ទង់​អ្វី​ទាំងអស់ ។ ព្រះ​សង្ឃ​ឆាន់​ត្រី​សាច់​បាន តែ​មិន​ឆាន់​ស្រា​ទេ ហើយ​គេ​អាច​រៀប​ម្ហូប​ត្រី​សាច់​ទាំង​នេះ​ថ្វាយ​ព្រះ​ផង ។ ក្នុង​មួយ​ថ្ងៃ​លោក​និមន្ត​ទៅ​បិណ្ឌ​បាត​ពី​ផ្ទះ​បាសក​តែ​មួយ​ដង​ទេ ហើយ​គ្មាន​រៀប​ដណ្ដាំ​ស្ល​នៅ​ក្នុង​វត្ត​ឡើយ ។ លោក​ឆាន់​មួយ​ដង​ក្នុង​មួយ​ថ្ងៃ ។

ធម៌​ដែល​លោក​សូត្រ​មាន​ច្រើន​ណាស់ គេ​ចង​ក្រង​នៅ​នឹង​ស្លឹក​តាលព្រឹក្ស ដិត​ស្នាម​អក្សរ​ពណ៌​ខ្មៅ តែ​មិន​មែន​សរសេរ​ដោយ​ជក់ ឬ​ខ្មៅ​ដុស​ឡើយ ។ ខ្ញុំ​មិន​ដឹង​គេ​សរសេរ​ដោយ​អ្វី​ទេ (ការ​ពិត​គេ​ចារ​ដោយ​ដែក​ចារ ហើយ​យក​ធ្យូង​លាយ​ប្រេង​មក​លុប ទើប​បាន​ជា​ស្នាម​ខ្មៅ​នេះ) ។ គេ​មាន​យក​គ្រែ​ស្នែង និង​ក្លស់​ដង​មាស​ ឬ​ដង​ប្រាក់​ មក​សែង​មក​បាំង​លោក​សង្ឃ​ដែរ ព្រោះ​ស្ដេច​តែង​ពិគ្រោះ​នឹង​ព្រះសង្ឃ ចំពោះ​បញ្ហា​ណា​ដែល​ធំៗ​របស់​ស្រុក​ទេស ។ ប៉ុន្តែ​ពុំ​ឃើញ​មាន​ដូន​ជី​នៅ​ក្នុង​វត្ត​ទាំង​នោះ​ទេ ។

រី​ឯ​ពួក​តាបស​ដែល​ហៅ ប៉ាស៊ីវ៉ី នេះ ​ស្លៀក​ពាក់​ជា​អ្នក​ស្រុក​ធម្មតា​ដែរ តែ​មាន​ជួត​ក្បាល​កំណាត់​ពណ៌​ស ឬ​ពណ៌​ក្រហម របៀប​ដូច​ពួក​ស្រី​តារតា​នៃ​ជាតិ​ ម៉ុងហ្គោល​ដែរ តែ​ទាប​ជាង​បន្តិច ។ ពួក​នេះ​មាន​វត្ត​ដូច​ព្រះ​សង្ឃ​ពុទ្ធសាសនា​ដែរ តែ​មាន​ទំហំ​តូច​ជាង ។ លទ្ធិ​ពួក​តាបស​នេះ គ្មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​ដូច​សាសនា​ព្រះពុទ្ធ​ទេ ។ ពួក​គេ​គោរព​ចំពោះ​តែ​ថ្ម​មួយ​ដុំ​ធំ (លិង្គ) ដូច​ថ្ម​រូប​អ្នក​តា​ព្រះ​ស្រុក​ដូច្នោះ​ដែរ ។ ប្រភព​ក្ដី របៀប​ប្រតិបត្តិ​នៃ​ពួក​នេះ​ក្ដី ខ្ញុំ​ពុំ​បាន​ដឹង​ទេ ។ ពួក​នេះ​មាន​ដូន​ជី ហើយ​វិហារ​ក៏​ត្រូវ​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ប្រក់​ក្បឿង​បាន​ដែរ ។ ពួក ប៉ាស៊ីវ៉ី មិន​បរិភោគ​របស់​អ្នក​ដទៃ​ទេ ហើយ​មិន​បរិភោគ​នៅ​ចំពោះ​​ទី​សាធារណៈ​ផង ហើយ​មិន​សេព​សុរា​ជា​ដាច់​ខាត ។ ខ្ញុំ​មិន​ដែល​ឃើញ​តាបស​សូត្រ​ធម៌ ឬ​ក៏​ធ្វើ​អំពើ​អ្វី​ជា​ប្រយោជន៍​អ្នក​ផង​ច្បាស់​នឹង​ភ្នែក​ម្ដង​ណា​ឡើយ ។

ចំណែក​ក្មេង​កូន​អ្នក​ស្រុក​វិញ ដែល​ត្រូវ​ការ​រៀន​សូត្រ​ គេ​តែង​យក​ទៅ​ទុក​ដាក់​រៀន​ជាមួយ​ព្រះសង្ឃ​ ហើយ​បួស​ជា​សង្ឃ​ផង លុះ​ដល់​អាយុ​ច្រើន​ក៏​វិល​ត្រឡប់​មក​កាន់​ជីវភាព​ជា​ជន​ធម្មតា​វិញ ។ ឯ​ការ​ល្អិត​ល្អន់​ជាង​នេះ​ទៅ​ទៀត ខ្ញុំ​មិន​បាន​ដឹង​ឲ្យ​ច្បាស់​លាស់​ឡើយ ។
៦. អំពី​អ្នក​ស្រុក

​តាម​ទម្លាប់​របស់​ពួក​មនុស្ស​ដែល​មិន​ទាន់​ ស៊ីវិល័យ ច្រើន​តែ​មាន​រូប​ឆោម​ខ្មៅ​គម្រីង​គម្រាំង មិន​និយម​ទៅ​នៅ​លើ​កោះ​ដែល​សម្បូណ៌​ដោយ​ទឹកទេ ចូល​ចិត្ត​តែ​នៅ​ក្នុង​ភូមិ​ឆ្ងាយ​ដាច់​ស្រយាល​ពី​គេ ។ ទម្លាប់​បែប​នេះ​ជា​ការ​ពិត​ណាស់ ។

ចំណែក​ស្ត្រី​ក្នុង​វាំង ឬ​ស្ត្រី​ក្នុង​ត្រកូល​ថ្កុំ​ថ្កើង​វិញ​មាន​សាច់​ស​ដូច​ចាន ព្រោះ​តែ​គេ​មិន​ងាយ​ប្រទះ​នឹង​កម្ដៅ​ថ្ងៃ​ឡើយ ។ តាម​ធម្មតា​ទាំង​ស្រី ទាំង​ប្រុស គ្មាន​ស្លៀក​ដណ្ដប់​អ្វី​ក្រៅ​ពី​សំពត់​មួយ​ផ្ទាំង​រុំព័ទ្ធ​ភ្ជាប់​នឹង​ ចង្កេះ​នោះ​ទេ ។ គេ​លែង​ខ្លួន​ទុក​ដើម​ទ្រូង​នៅ​កណ្ដាល​វាល​ ឯ​សក់​បួង ជើង​ទទេ គ្មាន​ស្បែក​ជើង​ឡើយ ទោះ​ជា​ស្ត្រី​មហេសី​ស្ដេច​ក៏​ដោយ ។

ព្រះ​មហាក្សត្រ​មាន​មហេសី​ប្រាំ​អង្គ គឺ​អគ្គមហេសី​មួយ​ និង​មហេសី​សាមញ្ញ​បួន​ប្រចាំ​ទិស​ធំ​ទាំង​បួន​ដែរ ។ ចុះ​ពី​នោះ​មក ខ្ញុំ​ឮ​ថា​មាន​ស្ត្រី​ស្នំ បួន​ពាន់ ឬ​ប្រាំ​ពាន់​នាក់ ហើយ​មាន​ចែក​ជា​ជាន់​ថ្នាក់ និង​មិន​ឲ្យ​ចេញ​ដើរ​ទៅ​ណា​មក​ណា​ផ្ដេស​ផ្ដាស់​ឡើយ ។ ខ្ញុំ​ចូល​ទៅ​ក្នុង​វាំង​ពេល​ណា ក៏​ឃើញ​ស្ដេច​ខ្មែរ​ចេញ​មក​ជា​មួយ​អគ្គ​មហេសី ហើយ​គង់​ប្រថាប់​នៅ​ក្នុង​ ស៊ុម​មាស (បុស្បុក​ដែល​ជាទី​ប្រថាប់​ក្នុង​ក្រឡា​ព្រះ​ គំនាល់) នា​ល្វែង​កណ្ដាល​ធំ​ទូលាយ ។ ចំណែក​មន្ត្រី អ្នក​ក្នុង​វាំង​វិញ នាំ​គ្នា​ទៅ​អង្គុយ​ក្នុង​ថែវ​ព័ទ្ធ​ជុំ​វិញ​តាម​លំដាប់​ថ្នាក់​យស​សក្តិ​ រៀង​ខ្លួន ហើយ​នាំ​គ្នា​លប​មើល​ពី​ក្រោម​ស៊ុម​មាស​នោះ​មក ។ ខ្ញុំ​បាន​ចូល​ទៅ​ឃើញ​ម្ដង គឺ​ឲ្យ​តែ​នរណា​មាន​កូន​ក្រមុំ​ល្អ ច្បាស់​ជា​ត្រូវ​គេ​ហៅ​ឲ្យ​នាំ​ចូល​ទៅ​ក្នុង​វាំង ។ ពួក​ស្រី​នៅ​ខាង​ក្រោយ​នេះ ដែល​ដើរ​ច្រវាត់​ចេញ​ចូល​បម្រើ​គេ​ហៅ​ថា “តាំងកេឡាង” (ស្រឹង្គារ?) ។ ពួក​នេះ​មាន​ចំនួន​មិន​តិច​ជាង​មួយ​ពាន់ ឬ​ពីរ​ពាន់​នាក់​ទេ តែ​អាច​យក​ប្ដី​រស់​នៅ​ជាមួយ​អ្នក​ធម្មតា​បាន ។ ស្ត្រី​ទាំង​នេះ​សុទ្ធ​តែ​កោរ​សក់​ពី​លើ​ថ្ងាស់​បន្តិច​ ហាក់​ដូច​ជា​ពួក​អ្នក​បើក​ផ្លូវ​ទឹក​នៅ​ស្រុក​ចិន​ខាង​ជើង ហើយ​គេ​លាប​ជាតិ​ហិង្គុល​នៅ​ត្រង់​ជើង​សក់​ក្បែរ​គុម្ព​ត្រចៀក​ទាំង​សង​ ខាង ។ នេះ​ហើយ​ជា​សញ្ញា​សម្គាល់​ពួក​ តាំងកេឡាង ឬ ជេនគាឡាង គឺ​មាន​តែ​ពួក​នេះ​ហើយ​ដែល​អាច​ចូល​ក្នុង​វាំង​បាន ឯ​អ្នក​ថយ​ថោក​ពី​នេះ​ទៀត ចូល​ទៅ​កាន់​ផ្លូវ​ខ្វែង​ខ្វាត់​ខាង​ក្រោម​ប្រាសាទ​នោះ​មិន​បាន​ទេ ។

ស្ត្រី​អ្នក​ភូមិ​ធម្មតា ក៏​បួង​សក់​ដែរ ប៉ុន្តែ​គ្មាន​សៀត​ស្នៀត​សក់ និង​តុប​តែង​លម្អ​លើ​សក់​ក្បាល ឬ​លម្អ​មុខ​ឡើយ ។ នៅ​ក​ដៃ​មាន​ពាក់​កង​មាស​នៅ​នឹង​ម្រាម​ដៃ មាន​ពាក់​ចិញ្ចៀន​មាស ។ ម្យ៉ាង​ទៀត ពួក​ជេនគាឡាង និង​អ្នក​នៅ​ក្នុង​វាំង​ទាំង​ប្រុស​ទាំង​ស្រី សុទ្ធ​តែ​លាប​ប្រេង​ក្រអូប​ដែល​ផ្សំ​ធ្វើ​ឡើង​ពី​ជាតិ​ឈើ​ក្រអូប និង​ក្រលៀន​ប្រើស ។

គ្រប់​ គ្រួសារ​ទាំង​អស់​សុទ្ធ​តែ​គោរព​ប្រណិបតន៍​ព្រះពុទ្ធ ។

ក្នុង​ប្រទេស​នេះ មាន​មនុស្ស​ស្រី​ភេទ​ខ្លះ​ស្អាតៗ រាល់​ថ្ងៃ​តែង​ដើរ​ជា​ក្រុម​ដប់​នាក់ ឬ​លើស​ពី​នេះ ទៅ​ពាស​ពេញ​ទី​ផ្សារ​ជា​ញឹក​ញយ​ណាស់​មាន​បំណង​ទាក់​ទង​ពួក​ចិនៗ ដូរ​យក​របស់​មាន​តម្លៃ ដែល​ជា​ទម្លាប់​មួយ​មិន​ល្អ មិន​ថ្លៃ​ថ្នូរ​សោះ ។
៧. អំពី​ស្ត្រី​សម្រាល​កូន

ស្រី​អ្នក​ស្រុក​នេះ ក្រោយ​ដែ​លសម្រាល​កូន​រួច​ទៅ គេ​យក​បាយ​ក្ដៅ​ប្រឡាក់​លាយ​អំបិល ហើយ​ញាត់​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ទ្វារ​មាស លុះ​ដល់​បាន​មួយ​យប់​មួយ​ថ្ងៃ ទើប​គេ​យក​ចេញ​មក​វិញ ។ ការ​ធ្វើ​ដូច្នេះ ជា​ហេតុ​នាំ​ឲ្យ​មិន​សូវ​មាន​ជម្ងឺ និង​ឲ្យ​បាន​រួម​ទ្វារ​មាស​តូច​ដូច​ជា​ស្រី​ក្រមុំ​ទៀត​ផង ។ កាល​ខ្ញុំ​ទើប​នឹង​ដឹង​រឿង​នេះ​ដំបូង ឆ្ងល់​ថា ក្រែង​មិន​ពិត​ដូច្នោះ​ទេ​ដឹង ? ព្រោះ​ថា បើ​បាន​ជា​មាន​ប្ដី និង​មាន​កូន​ទៅ​ហើយ ចុះ​ម៉េច​ខ្លាច​គេ​ដឹង​រឿង​នេះ​ទៀត ? ប៉ុន្តែ​នៅ​នឹង​ផ្ទះ​ដែល​ខ្ញុំ​សំណាក់​នៅ​មាន​ស្រី​ម្នាក់​សម្រាល​កូន ដែល​ជា​ហេតុ​នាំ​ឲ្យ​ខ្ញុំ​ដឹង​រឿង​នេះ​ច្បាស់​លាស់ៈ នៅ​ក្រោយ​ពេល​សម្រាល​កូន​ហើយ មួយ​ថ្ងៃ​ទៀត ស្រី​នោះ​ពរ​​កូន​ខ្ចី​ទៅ​មុជ​ទឹក​ទន្លេ ដែល​ជា​ការ​ចម្លែក​មិន​ដែល​ជួប​ប្រទះ​ទេ ។

នៅ​ពេល​ដែល​ខ្ញុំ​ទៅ​ជួប​នឹង​គេ​ម្ដង​ណា គេ​តែង​ពោលថា ស្រី​ស្រុក​នេះ​ក្រាស់​ដោយ​កាម​តណ្ហា​ណាស់ ។ ក្រោយ​ពេល​ដែល​សម្រាល​កូន​ហើយ​មួយ​ថ្ងៃ ឬ​ពីរ​ថ្ងៃ​ប៉ុណ្ណោះ គេ​ក៏​រួម​ដំណេក​ជា​មួយ​ប្ដី​ទៀត​ហើយ ។ បើ​ប្ដី​នោះ​បំពេញ​ចំណង់​ខ្លួន​មិន​បាន​ទេ នឹង​ត្រូវ​គេ​បោះ​បង់​ចោល​​ដូច​ពួក​បូយឆេង (ពួក ​ដែល​គេ​ទិញ​ដាច់​មិន​ឲ្យ​ទៅ​នៅ​មាន​ប្រពន្ធ​កូន​ឡើយ) មិន​ខាន ។ ប្រសិន​ប្ដី​នោះ​មាន​ធុរៈ​ទៅ​ស្រុក​ឆ្ងាយ​អស់​ពេល​ច្រើន​យប់ ចាប់​ពី​ដប់​យប់​ឡើង​ទៅ ច្បាស់​ជា​ត្រូវ​ប្រពន្ធ​ស្ដី​ឲ្យ​ថា “ខ្ញុំ​មិន​មែន​ស្រី​ខ្មោច​ទេ តើ​ឲ្យ​ខ្ញុំ​ដេក​ម្នាក់​ឯង​ម្ដេច​នឹង​បាន ?” ។ ខ្ញុំ​ឮ​ថា​មាន​ស្ត្រី​ច្រើន​ណាស់​រក្សា​ទុក​សេចក្ដី​បរិសុទ្ធ​របស់​ខ្លួន ។ ស្រីៗ​ច្រើន​តែ​ឆាប់​ចាស់​ណាស់ ពី​ព្រោះ​តែ​គេ​ឆាប់​មាន​ប្ដី ឆាប់​មាន​កូន​ពេក ។ មនុស្ស​ដែល​មាន​អាយុ ២០ ឬ ៣០ គឺ​ប្រហែល​គ្នា​នឹង​ជនជាតិ​ចិន​ដែល​មាន​អាយុ ៤០ ឬ ៥០ ឆ្នាំ​ដូច្នោះ​ដែរ ។
៨. អំពី​ស្ត្រី​ក្រមុំ

ពួក​ឪពុក ម្ដាយ​ដែល​មាន​កូនស្រី តែង​ឲ្យ​ពរ​កូន​ថា “សូម​ឲ្យ​ឯង​ទៅ​អនាគត​បាន​ជា​ស្រី​ដែល​មាន​ប្ដី​រាប់​រយ​ពាន់ (ឲ្យ​មាន​ គេ​ស្រឡាញ់​ច្រើន)” ។

កូន​ស្រី ​ក្នុង​គ្រួសារ​អ្នក​មាន ចាប់​ពី​អាយុ ៧ ទៅ ៩ ឆ្នាំ គ្រួសារ​អ្នក​ក្រខ្សត់​រហូត​ដល់​អាយុ ១១ ឆ្នាំ គេ​និមន្ត​លោក ឬ​តា​បស​មក​បើក​មុខ​កូន​ស្រី​ហៅ​ថា ឆឺនថាន ។

ពិធី​នេះ រាជការ​ដាក់​កម្រិត​ឲ្យ​ធ្វើ​មួយ​ឆ្នាំ​ម្ដង នៅ​ក្នុង​ខែ​ដែល​ត្រូវ​នឹង​ខែ​ទី​៤​របស់​ចិន ដោយ​រើស​យក​ថ្ងៃ​ណា​មួយ​ធ្វើ​តែ​ម្ដង ។ អ្នក​មាន​កូន​ស្រី​ដែល​ត្រូវ​ធ្វើ​ពិធី​នេះ តោង​ជម្រាប​រាជការ​ជាមុន ហើយ​អ្នក​រាជការ គេ​ក៏​ឲ្យ​ទៀន​ធំ​មួយ​ដើម​មក​ទុក​មុន និង​មាន​គូស​គំនូស​មួយ​ជា​កំណត់​សញ្ញា​ផង​ថា​ដល់​ពេល​យប់​ធ្វើ​ពិធី​នេះ បើ​ដុត​ទៀន​អស់​ត្រឹម​គន្លាក់​នោះ​ហើយ​ត្រូវ​ចាប់​ពិធី​ ឆឺនថាន​ ឡើង ។

នៅ​មុន​ពេល​ដែល​ធ្វើ​ពិធី​ នេះ​មួយ​ខែ ឬ​កន្លះ​ខែ ឬ​ដប់​ថ្ងៃ ឪពុក​ម្ដាយ​ត្រូវ​ជ្រើស​រើស លោក ឬ​តាបស​ណា​មួយ ប្រកាន់​ទុក​ជា​មុន ទោះ​បី​នៅ​វត្ត​ណា​ក៏​ដោយ ក៏​តែង​តែ​មាន​គេ​ទៅ​និមន្ត​ដែរ ។

លោក ​គ្រូ​អង្គ​ណា​ដែល​សំខាន់ៗ​ជាង​គេ​ តែង​តែ​ត្រូវ​ពួក​មន្ត្រី ឬ​អ្នក​មាន​គេ​និមន្ត​ទុក​អស់​ហើយ ឯ​អ្នក​ក្រ​ពុំ​អាច​ជ្រើស​រើស​រក​លោក​បាន​តាម​ចំណង់​ឡើយ ។ មន្ត្រី ឬ​អ្នក​មាន​ គេ​បូជា​លោក​នូវ​សុរា អង្ករ កំណាត់​សំពត់ ស្លា​ម្លូ និង​គ្រឿង​ប្រាក់​យ៉ាង​ច្រើន​រហូត​ដល់​ទៅ ១០០ អម្រែក​ផង ហើយ​មាន​តម្លៃ​ប្រមាណ​មិន​តិច​ជាង​សាច់​ប្រាក់​ចិន ២០០ ឬ ៣០០ តម្លឹង​ឡើយ ។ អ្នក​មាន​របស់​របរ​តិច ក៏​គង់ ៣០‑៤០ ឬ ១០‑២០ អម្រែក​ដែរ ។ ដូច្នេះ គ្រួសារ​អ្នក​ក្រ​ត្រូវ​រង់​ចាំ​ដល់​កូន​ស្រី​អាយុ ១១ ឆ្នាំ​ទើប​ចាប់​ធ្វើ​ពិធី​នេះ មក​ពី​ពិបាក​រក​របស់​របរ​ទាំង​នេះ​ឯង ។

មាន​អ្នក​ខ្លះ​ គេ​ជួយ​លុយ​ដល់​កូន​អ្នក​ក្រ​ឲ្យ​ធ្វើ​ពិធី​នេះ​ដែល​គេ​ទុក​ជា​ការ​សាង​កុសល ​មួយ​ដែរ ។ ក្នុង​មួយ​ឆ្នាំ លោក​ ឬ​តាបស​មួយ​អង្គ​អាច​ទទួល​និមន្ត​ធ្វើ​ពិធី​នេះ​ឲ្យ​ក្មេង​ស្រី​បាន​តែ​មួយ​ នាក់​ទេ បើ​លោក​យល់​ព្រម​នឹង​អ្នក​ណា​មួយ​ហើយ​មិន​អាច​ទទួល​អ្នក​ដទៃ​ទៀត​បាន​ទេ ។

នៅ​ពេល​យប់​ដែល​ធ្វើ​ពិធី​នេះ គេ​មាន​រៀប​ចំ​គ្រឿង​ស៊ី​ផឹក និង​ភ្លេង​ភ្លាត់​ទ្រហឹង​អឹងកង ។ ក្រៅ​ពី​ការ​ជួប​ជុំ​ញាតិ​មិត្ត​ជិត​ឆ្ងាយ គេ​មាន​សង់​ធ្វើ​ជា​រោង​មួយ តម្កល់​រូប​មនុស្ស រូប​សត្វ​ដែល​សូន​ធ្វើ​អំពី​ដី ។ អ្នក​មាន​យស​សក្ដិ ធ្វើ​រូប​នេះ​ដល់​ទៅ​ជាង​ដប់ ឯ​អ្នក​ហោច​មក ក៏​មាន​បី ឬ​បួន​ដែរ ។

ចំពោះ​អ្នក​ដែល​ទាល់​ក្រ​ខ្លាំង​វិញ គ្មាន​ធ្វើ​រូប​នេះ​ទេ គិត​តែ​រៀប​ពិធី​តែ​ម្ដង​ទៅ លុះ​ដល់​គ្រប់​ពេល​ប្រាំពីរ​ថ្ងៃ ទើប​គេ​រុះ​រោង​នោះ​ចេញ ។ នៅ​យប់​ដែល​ធ្វើ​ពិធី​នោះ​ទៀត​ គេ​យក​គ្រែ​ស្នែង​ទៅ​និមន្ត​លោក ហើយ​បាំង​ក្លស់​ និង​លេង​ភ្លេង​ដង្ហែ​នាំ​យក​មក ។ គេ​មាន​កូន​តូប​ពីរ​ដូច​គ្រែ​ស្នែង​ដែរ​ដែល​បិទ​បាំង​លម្អ​ដោយ​ព្រែ​ពណ៌​ ភ្លឺ​ព្រាល ។ តូប​មួយ​សម្រាប់​ឲ្យ​កូន​ស្រី​នោះ​អង្គុយ ឯ​តូប​មួយ​ទៀត សម្រាប់​លោក ឬ​តាបស​គង់​សូត្រ​ធម៌ តែ​ខ្ញុំ​មិន​ដឹង​ជាលោក​សូត្រ​អ្វី​ឡើយ ។ ពេល​នោះ​ភ្លេង​ក៏​ប្រគុំ​ឮ​គឹក​កង​រំពង​ដែរ ។ ខ្ញុំ​ឮ​ថា​យប់​នេះ​គ្មាន​ត្រណម​អ្វី​ទេ គ្រាន់​តែ​ដឹង​ថា ដល់​ពេល​វេលា​ភ្លាម លោក ឬ​តាបស​នោះ​ក៏​ចូល​ទៅ​ក្នុង​បន្ទប់​ជាមួយ​កូន​ស្រី ហើយ​លូក​ដៃ​របស់​លោក​ផ្ទាល់​ទៅ​យក​របស់​កូន​ស្រី​ដាក់​ទៅ​ក្នុង​ស្រា ។ ខ្លះ​ថា​ឪពុក​ម្ដាយ និង​ញាតិ​មិត្ត យក​ទៅ​ផ្ដិត​នឹង​ថ្ងាស់ ឬ​មុខ​រៀង​ខ្លួន ។ ខ្លះ​ទៀត​ថា យក​មក​ភ្លក្ស​គ្រប់​គ្នា ហើយ​ខ្លះ​ថា លោក​ក៏​រួម​រ័ក​ជាមួយ​កូន​ស្រី​ក្នុងពេល​នោះ តែ​ខ្លះ​ថា ឥត​មាន​ទេ ។ រឿង​នេះ គេ​មិន​ឲ្យ​ពួក​ចិន​បាន​ឃើញ​ផ្ទាល់​ទេ ហេតុ​នេះ ទើប​ខ្ញុំ​មិន​អាច​បាន​ដឹង​នូវ​ការ​ពិត​ឡើយ ។

លុះ​ដល់​ពេល​ទៀប​ភ្លឺ ទើប​គេ​ដង្ហែ​លោក​ដោយ​គ្រែ​ស្នែង​មាន​ភ្លេង​ និង​បាំង​ក្លស់​នាំ​យក​ទៅ​វិញ ហើយ​គេ​យក​របស់​ល្អៗ មាន​ព្រែ​ពណ៌​ជា​ដើម ទៅ​ធ្វើ​ជា​ថ្នូរ​លស់​យក​កូន​ស្រី​នោះ​មក​វិញ ។ បើ​ពុំ​ធ្វើ​ដូច្នេះ​ទេ កូន​ស្រី​នេះ​មិន​អាច​យក​ទៅ​ឲ្យ​មាន​ប្ដី​ដទៃ​ទៀត​បាន​ឡើយ ព្រោះ​នៅ​ជា​កម្ម​សិទ្ធិ​របស់​លោក​នៅ​ឡើយ ។

ពេល​ដែល​ខ្ញុំ​បាន​ឃើញ​រឿង​រ៉ាវ​នេះ គឺ​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​៦ ខែ​ទី​៤ នៃ​ឆ្នាំ តេងអ៊ីវ ក្នុង​រជ្ជកាល​ស្ដេច តាយតេក (គ.ស ១២៩៧) ។

នៅ ​ពេល​ដែល​មុន​ធ្វើ​ពិធី​នេះ កូន​ស្រី​ត្រូវ​នៅ​ដេក​ក្នុង​បន្ទប់​ជា​មួយ​ឪពុក​ម្ដាយ លុះ​ដល់​ធ្វើ​ពិធី​នេះ​រួច​ហើយ កូន​ស្រី​ត្រូវ​បែក​ទៅ​ដេក​បន្ទប់​ដទៃ ហើយ​នាង​ចង់​ទៅ​ដេក​កន្លែង​ណា​ក៏​បាន តាម​ចិត្ត​ចង់​ឥត​មាន​នរណា​តាម​មើល​គយ​ឃ្លាំ​ឡើយ ។

ចំពោះ​រឿង​រៀប​អាពាហ៍ពិពាហ៍​​វិញ ពិត​មែន​តែ​មាន​តម្រូវ​ឲ្យ​ជូន​លុយ​កាក់​ជាច្រើន ប៉ុន្តែ​គេ​មាន​អនុគ្រោះ​ច្រើន​ដែរ ។ មាន​ខ្លះ​គេ​អាច​ដេក​នៅ​រួមរ័ក​នឹង​គ្នា​ជាមុន​ទៅ​ហើយ ទើប​រៀបការ​ជា​ក្រោយ​ក៏​បាន ។ តាម​ប្រពៃណី​គេ​មិន​មាន​ចាត់​ទុក​ការណ៍​នេះ​ជា​ការ​គួរ​ខ្មាស​អៀន ឬ​ជា​ចម្លែក​ឡើយ ។

នៅ​យប់​ដែល​ធ្វើ​ ពិធី​ “ឆឺនថាន” នោះ ជួនកាល​នៅ​តែ​តាម​ផ្លូវ​មួយ​មាន​ដល់​ទៅ​ដប់​ផ្ទះ​ឯ​នោះ រៀប​ធ្វើ​ពិធី​នេះ ។ នៅ​តាម​ទីក្រុង អ្នក​ណា​ហ៊ាន​ដើរ​កាត់​ហ្វូង​ពិធី ពី​មុខ​លោក ឬ​តាបស​ទាំង​នេះ ច្បាស់​ជា​វង្វេង​វង្វាន់​ផ្លូវ​​ហើយ​ ណា​មួយ​ឮ​គឹក​កង​ស័ព្ទ​សូរ​ភ្លេង​គ្មាន​ចន្លោះ​ត្រង់​ណា​ទេ ។
៩. អំពី​ទាសា​ទាសី

គេ​សុទ្ធ​តែ​ទិញ​មនុស្ស​ព្រៃ​យក​មក​បង្ខំ​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​ ទាសា​ទាសី ។ អ្នក​ដែល​មាន​ច្រើន គឺ​ទាសា​ដល់​ទៅ​ជាង​មួយ​រយ​នាក់ ឯ​អ្នក​ដែល​មាន​តិច ក៏​ត្រឹម​ដប់ ម្ភៃ​នាក់​ដែរ លើក​លែង​តែ​អ្នក​ក្រ​បំផុត​ទើប​គ្មាន​សោះ ។

ចំណែក​មនុស្ស​ព្រៃ​ទាំង​នោះ គឺ​ជា​អ្នក​រស់​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ភ្នំ​មាន​ជា​វង្សត្រកូល​មួយ​ហៅ​ថា​អាចោរ “ថុង” (ជង?) ។ ពួក​នេះ​បើ​មក​នៅ​កន្លែង​ណា​ហើយ មិន​ហ៊ាន​ចេញ​ដើរ​ទៅ​ណា​ក្រៅ​ផ្ទះ​ឡើយ ។ ពួក​អ្នក​ស្រុក​ក្រុង គេ​ឈ្លោះ​គ្នា គេ​ជេរ​គ្នា​ថា “អា​ថុងៗ” ដូច្នេះ គេ​ខឹង​ខ្លាំង​ណាស់ ព្រោះ​ទុក​ជា​ការ​មើល​ងាយ​យ៉ាង​ធ្ងន់ ។ ក្មេងៗ​មាន​កម្លាំង​ពេញ គេ​លក់​បាន​តម្លៃ​មួយ​រយ “ប៉ូវ” (កំណាត់​សំពត់) បើ​ចាស់ៗ ខ្សោយ​កម្លាំង​បាន​តែ​សាមសិប ឬ​សែសិប​ទេ ។

ពួក​នេះ គេ​ឲ្យ​នៅ​តែ​ក្រោម​ផ្ទះ លុះត្រា​មាន​ការ​ប្រើ​ចាំ​បាច់​ទើប​គេ​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ឡើង​លើ​ផ្ទះ ហើយ​ត្រូវ​ឲ្យ​លុត​ជង្គង់​លើក​ដៃ​សំពះ​គេ​សិន ទើប​អាច​ដើរ​ចូល​ក្នុង​ផ្ទះ​បាន ។ គេ​ហៅ​ម្ចាស់​គេ​ថា ប៉ាថូ (ទំនង​មក​ពី​ពាក្យ ប៉ាតាវ ដែល​​នៅ​សល់​ក្នុង​ភាសា​ជនជាតិ​ដើម​ចារ៉ាយ​ហៅ​ឪពុក) ហៅ​ម្ចាស់​ស្រី​ថា មី (មេ ម្ដាយ) ។ ប្រសិនបើ​មាន​កំហុស​ត្រូវ​គេ​វាយ​ដំ​វិញ ពួក​នេះ​សុខ​ចិត្ត​ជ្រប់​មុខ​បណ្ដោយ​ឲ្យ​គេ​វាយ​តាម​ចិត្ត​ មិន​ហ៊ាន​រើ​បម្រះ​ឡើយ ។ ពួក​នេះ​ស្រី‑ប្រុស គេ​យក​តែ​គ្នា​គេ​ជា​ប្ដី‑ប្រពន្ធ គ្មាន​សិទ្ធិ​យក​អ្នក​ដទៃ​ឡើយ ។ បើ​មាន​ពួក​ចិន​ទៅ​នៅ​ស្រុក​នោះ​យូរ លួច​រួមរ័ក​ជាមួយ​ស្ត្រី​ពួក​នោះ ដោយ​ការ​ស្រេក​ឃ្លាន​កាម​តណ្ហា ហើយ​ម្ចាស់​គេ​ទាន់ នោះ​អ្នក​ផង​គេ​លែង​ឲ្យ​ចិន​នេះ​អង្គុយ​ជា​មួយ​គេ​ហើយ ព្រោះ​ខ្លួន​លួច​លាក់​ជាមួយ​ពួក​ទាសៈ ។ បើ​ពួក​ទាសៈ​ទាំង​នេះ ទាក់ទង​លួច​លាក់​ជាមួយ​អ្នក​ក្រៅ រហូត​ដល់​មាន​ផ្ទៃ​ពោះ កើត​បាន​ជា​កូន​ទៅ ក៏​ចៅហ្វាយ​នាយ​ឥត​សួរ​រក​ហេតុ​ផល​ឡើយ ។ បាន​ជា​គេ​មិន​សួរ​មក​ពី​គេយល់​ថា បើ​ទាសៈ​នោះ កាល​ណា​បាន​កូន​មក នឹង​បាន​ផល​ដល់​គេ ព្រោះ​ថ្ងៃ​ក្រោយ​គេ​នឹង​ចម្រើន​ទាសៈ​ឡើង​ទៀត ។

បើ​ទាសៈ​ណា​លួច​រត់ ហើយ​គេ​តាម​ចាប់​បាន​មក​វិញ គេ​ត្រូវ​យក​មក​សាក់​មុខ ចំ​កណ្ដាល​ថ្ងាស់​ពណ៌​ខៀវ ជា​គ្រឿង​ចំណាំ ហើយ​គេ​ដាក់​ឃ្នាង​ជាប់​នឹង​ក ជួន​ដាក់​ឃ្នាង​ជាប់​ទាំង​ដៃ​ជើង​ទៀត​ផង ។
១០. អំពី​ភាសា

ភាសា​ចិន មាន​សម្លេង​ប្រហាក់​ប្រហែល​នឹង​ភាសា​អ្នក​ស្រុក​នេះ​ដែរ​ តែ​និយាយ​ប្រាស្រ័យ​ស្ដាប់​គ្នា​មិន​បាន​ទេ ស្រុក​នេះ​មាន​ភាសា​មួយ​ពិសេស ទោះបី​ជា​ភាសា​អ្នក​ជិត​ខាង​ខ្លួន​ដូចជា ចាម ឬ​សៀម ក៏​មិន​អាច​ដូច​គ្នា​ស្ដាប់​គ្នា​បាន​ឡើយ ។ ១ គេ​ថា​បួយ ២ ថា​ព័ក ៣ ថា​បេក ៤ ថា​ពួន ៥ ថា​ពុណាំ ៦ ថា​ពុណាំបួយ ៧ ថា​ពុណាំព័ក ៨ ថា​ពុណាំបេក ៩ ថា​ពុណាំពួន ១០ ថា​តាប់ ។ គេ​ហៅ​ឪពុក​ថា “ប៉ាថូ” ឪពុក​ធំ ឪពុក​មា​ក៏​ហៅ ប៉ាថូ ដែរ ។ ម្ដាយ គេ​ហៅ​ “មី” ឯ​ម្ដាយ​មីង និង​ស្ត្រី​អ្នក​ជិត​ខាង​ក៏​គេ​ហៅ​មី​ដែរ ។ បង​ស្រី ប្រុស ហៅ​ថា “ប៉ង” ប្អូន​ប្រុស​ស្រី ហៅ​ថា “ផូវអ៊ូង” ។ មា​ខាង​ម្ដាយ​ហៅ​ថា “ងាកឡៃ” ឯ​ប្ដី​របស់​ម្ដាយ​មីង​ខាង​ឪពុក ហៅ​ថា “ពូឡៃ” ។ គេ​ប្រើ​ពាក្យ​យក​ខាង​ចុង​ជា​ដើម​បញ្ច្រាស់​គ្នា ។ ឧបមា​ដូច​ពាក្យ “នេះ ​មនុស្ស​ទាសាំ ជា​ប្អូន គេ​ថាៈ ផូងអ៊ូង‑ទាសាំ” ពាក្យ​ថា “នេះ ​មនុស្ស លីស៊ឺ​មា​ខាង​ឪពុក” គេ​ថា “ងានឡៃ​លីស៊ឺ” ឧបមា​មួយ​ទៀត ដូច​ពាក្យ​គេ​ហៅ​ចិន​ថា “ពីស៊ី” ហៅ​មន្ត្រី​ថា “ប៉ាតេង” ហៅ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ថា “ប៉ានឃាប” លុះ​ដល់​គេ​ចង់​ថា មន្ត្រី​ចិន ឬ អ្នក​ប្រាជ្ញ​ចិន គេ​មិន​ថា ពីស៊ី ​ប៉ាតេង ឬ ពីស៊ី​ប៉ានឃាប ទេ គេ​ទៅ​ជា​ប្រើ​ថា ប៉ាតេង​ពីស៊ី ឬ ប៉ានឃាប ​ពីស៊ី ទៅ​វិញ ។

ទាំង ​នេះ គ្រាន់​តែ​លើក​យក​ជា​ឧទាហរណ៍​គោលៗ​ទេ ។ មួយ​យ៉ាងទៀត គឺ​មន្ត្រី​គេ​និយាយ​តាម​បែប​មន្ត្រី អ្នក​ប្រាជ្ញ​និយាយ​គ្នា​​តាម​ភាសា​អ្នក​ប្រាជ្ញ លោក​សង្ឃ ឬ​តាបស​ក៏​មាន​ពាក្យ​សម្ដី​ប្រើ​របៀប​ខ្លួន​ជា​សង្ឃ ជា​តាបស ឯ​អ្នក​ស្រែ​ចម្ការ​ក៏​និយាយ​ប្លែក​តាម​បែប​របស់​គេ​ដែរ មិន​ប្លែក​អ្វី​ពី​របៀប​ប្រើ​ភាសា​អ្នក​ស្រុក​ចិន​ទេ ។
១១. អំពី​មនុស្ស​ព្រៃ

មនុស្ស​ព្រៃ​មាន​ ២​ បែប ។ មួយ​ពួក​ជា​ពួក​ចេះ​និយាយ​ភាសា​អ្នក​ស្រុក​ស្ដាប់​គ្នា​បាន គឺ​ពួក​មនុស្ស​ព្រៃ​លក់​ខ្លួន​ជា​ទាសៈ​បម្រើ​គេ​នេះ​ឯង ។ មួយ​ពួក​ទៀត គឺ​ពួក​មនុស្ស​ព្រៃ​ដែល​និយាយ​ស្ដាប់​ភាសា​គ្នា​​មិន​បាន គ្មាន​រវល់​នឹង​ការ​ចម្រើន ។ ពួក​នេះ គ្មាន​ចេះ​ធ្វើ​ផ្ទះ​ជ្រក​នៅ​ទេ តែង​នាំ​គ្នា​ទាំង​គ្រួៗ​ដើរ​រស់​នៅ​តាម​ភ្នំ ។ ក្បាល​គេ​មាន​ពាក់​អ្វី​ម្យ៉ាង​ធ្វើ​ពី​ដី​រាង​ដូច​ឆ្នាំង ។ បើ​ដើរ​ទៅ​ជួប​នឹង​សត្វ​ព្រៃ គេ​បាញ់​នឹង​ព្រួញ ឬ​ពួយ​នឹង​លំពែង បាន​សត្វ​នោះ​មក ក៏​គូស​ដុំ​ថ្ម​យក​ភ្លើង​ចម្អិន​សត្វ រួច​អង្គុយ​​ដំកង់​ចែក​គ្នា​ស៊ី ។ រួច​ហើយ​ដើរ​ទៅ​ទៀត ។ ពួក​នេះ​កាច​សាហាវ​ណាស់ តែង​សម្លាប់​គ្នា​នៅ​ក្រុម​ជាមួយ ហើយ​ចេះ​ផ្សំ​ថ្នាំ​ពិស​ពូកែ​សក្ដិសិទ្ធ​ណាស់ ។ នៅ​ដី​វាល​ជិត​ខាង​កន្លែង​នៅ គេ​មាន​ដាំ​សណ្ដែក​គួ ដើម​ក្រវាញ និង​ដាំ​កប្បាស​ត្បាញ​សំពត់​ជា​វិជ្ជាជីវៈ ។ សំពត់​របស់​គេ​នោះ សាច់​ក្រាស់​គ្រើម ហើយ​មាន​ពណ៌​ក្រវេម​ក្រវាម​ណាស់​ផង ។
១២. អំពី​អក្សរ​សាស្ត្រ

លិខិត​ធម្មតា និង​អត្ថបទ​ទាំង​អស់ ដូចជា​ឯកសារ​ផ្លូវការ​ជា​ដើម សុទ្ធ​តែ​សរសេរ​លើ​ស្បែក​សត្វ​ប្រើស រមាំង ឬ ស្បែក​ដទៃ​ទៀត ដែល​គេ​យក​មក​ហាល​ស្ងួត​លាប​ពណ៌​ខ្មៅ ។ គេ​កាត់​ស្បែក​នោះ​ឲ្យ​មាន​ទំហំ​ធំ ឬ​តូច ទៅ​តាម​សេចក្ដី​ត្រូវការ និង​យក​ម្សៅ​ម៉្យាង​មក​ប្រើ មាន​សណ្ឋាន​ដូច​ដី​ស​នៅ​ស្រុក​ចិន ដោយ​លញ់​ឲ្យ​វែង ចិត​ចុង​ស្រួច គេ​ហៅ​ថា សោ ហើយ​គេ​សរសេរ​ដោយ​ដៃ​បាន​ជាប់​ដិត​ល្អ​ណាស់​មិន​ងាយ​នឹង​រលុប​ឡើយ ។ កាល​ណា​គេ​សរសេរ​ហើយ គេ​យក​ដី​ស​នោះ​មក​សៀត​នឹង​ត្រចៀក នាំ​ឲ្យ​គេ​ចំណាំ​បាន​ថា​អ្នក​នេះ ហើយ​ជា​អ្នក​សរសេរ ។ បើ​សរសេរ​ហើយ ត្រូវ​ការ​លុប​វិញ​តោង​ប្រើ​របស់​ទទឹក​យក​មក​ជូត​ទើប​រលុប​អក្សរ​នោះ​ទៅ​ វិញ ។ អក្សរ​នេះ មាន​សណ្ឋាន​ដូច​អក្សរ​ជនជាតិ​ហួយតូវ (តួរក៍) ដូច្នោះ​ដែរ ។ ការ​សរសេរ​ជា​លិខិត​អ្វី​ក៏​ដោយ គេ​សុទ្ធ​តែ​សរសេរ​ពី​ក្រោយ​ទៅ​មុខ មិន​មែន​សរសេរ​ពី​លើ​ចុះ​ក្រោម​ទេ ។ ខ្ញុំ​ឮ​អ៊ាសាយហាយ៉ា និយាយ​ថា ស្រៈ​នៃ​អក្សរ​របស់​គេ ស្រដៀង​គ្នា​នឹង​អក្សរ​ជាតិ​មុងហ្គោល​ដែរ មាន​ប្លែក​គ្នា​តែ​ពីរ​បី​ប៉ុណ្ណោះ ។ កាលនោះ គ្មាន​អត្ថបទ​បោះពុម្ព​ទេ ប៉ុន្តែ​មាន​អ្នក​និពន្ធ និង​អ្នក​តែង​ពាក្យ​ពេចន៍​ដែរ ។
១៣. អំពី​ពេល​ចូល​ឆ្នាំ

គេ​យក​ខែ​ទី​១០ របស់​ចិន​ធ្វើ​ជា​ខែ​ទី​១ ហើយ​ខែ​នោះ​មាន​ឈ្មោះ​ថា កាតិ (កក្ដិក?) ។ នៅ​ពី​មុខ​វាំង គេ​មាន​សង់​វេទិកា​មួយ​យ៉ាង​ធំ ដែល​អាច​ដាក់​បាន​មនុស្ស​ជាង​មួយ​ពាន់​នាក់ ហើយ​គេ​ចង​ប្រទីប​ជ្វាលា និង​ផ្កា​ភ្ញី​ជា​ដើម លម្អ​នៅ​លើ​ថ្នាក់​នោះ ។ នៅ​ពី​មុខ ដែល​ឃ្លាត​ពី​ទី​នេះ​ប្រមាណ​ជា ២០០ ហត្ថ មាន​ទីលាន​មួយ​ទៀត គេ​បន្ត​ឈើ​ធ្វើ​ជា​រោង​រន្ទា ដែល​មាន​កំពស់​ដល់​ទៅ​ជាង ២០០ ហត្ថ ។ ក្នុង​យប់​នោះ គេ​មាន​អុជ​កាំជ្រួច រន្ទា ឬ ផាវ បី‑បួន ឬ ប្រាំ​កន្លែង ។ នៅ​ក្នុង​រោង​នោះ មាន​សុទ្ធ​តែ​មន្ត្រី​ធំ‑តូច គ្រប់​ជាន់​ថ្នាក់ ។ វេលា​នោះ ស្ដេច​ក៏​យាង​ចេញ​មក​ទត កាំជ្រួច រន្ទា និង ផាវ ដែល​គេ​អុជ​នៅ​ខាង​ក្រៅ​ចម្ងាយ ១០០ លី តែ​គេ​អាច​មើល​ឃើញ និង​ស្ដាប់​ឮ​សូរ​យ៉ាង​ច្បាស់ ឮ​ខ្លាំង​មើល​តែ​កាំភ្លើង​ធំ​ទ្រហឹង​ខ្ទរខ្ទារ​ពេញ​តែ​ទីក្រុង ។

មន្ត្រី និង​ញាតិវង្ស​ទាំងអស់​ចែក​គ្នា​​កាន់​ទៀន និង​ម្លូ​ស្លា​ដែល​ជា​ហេតុ​នាំ​ឲ្យ​ចំណាយ​អស់​ប្រាក់​យ៉ាង​ច្រើន ។ នៅ​ក្នុង​ពិធី​នេះ ស្ដេច​បាន​អញ្ជើញ​ពួក​ទូត​បរទេស​ទៅ​ចូល​រួបរួម​ផង​ដែរ ។ គេ​ធ្វើ​ដូច​នេះ អស់​រយៈ​កន្លះ​ខែ​បាន​ចប់ ។

នៅ​ក្នុង​ខែ​និមួយៗ​សុទ្ធ​តែ​មាន​ពិធី​បុណ្យ​ដែរ ដូច​ជា​នៅ​ខែ​ទី​៤ គេ​បោះ​ឈូង ខែ​ទី​៩ ធ្វើ​អ៊ាបឡាក់ ពិធី​នេះ គេ​ហៅ​ប្រជុំ​មនុស្ស​មក​ចូល​ក្នុង​ទីក្រុង ហើយ​ហាត់​ក្បួន​ដើរ​ដង្ហែ​កាត់​មុខ​វាំង ។ ខែ​ទី​៥ គេ​ទទួល​យក​ទឹក​មន្ត​ព្រះពុទ្ធ ពី​គ្រប់​ទីជិត​ឆ្ងាយ​ពេញ​ទាំង​អាណាចក្រ យក​មក​ស្រោច​ស្រង់​ថ្វាយ​ព្រះរាជា​ជម្រះ​កាយ ហើយ​អុំ​នាវា​នៅ​លើ​គោក (អុំ​ទូក​គោក) ឯ​ស្ដេច​យាង​ឡើង​លើ​កើយ​ប្រាសាទ ទត​មក​ពិធី​នេះ ។ ខែ​ទី​៧ ធ្វើ​ពិធី​ដុត​ភ្នំ​ស្រូវ ។ ពេល​នោះ ស្រូវ​ទើប​នឹង​ទុំ​ថ្មី គេ​ទទួល​យក​មក​តាម​ទ្វារ​ខាង​ត្បូង ហើយ​គេ​គរ​ដុត ថា​ជា​ការ​បូជា​ចំពោះ​ព្រះពុទ្ធ ។ មាន​ស្រីៗ​ជា​ច្រើន​ណាស់​ជិះ​រទេះ ឬ​ជិះ​ដំរី នាំ​គ្នា​មក​មើល​ពិធី​នេះ ឯ​ព្រះ​រាជា​មិន​ចេញ​មក​ក្រសាល​ទត​ពិធី​នេះ​ទេ ទ្រង់​គង់​នៅ​ឯ​ព្រះដំណាក់ ។ ខែ​ទី​៨ ធ្វើ​ពិធី អៃឡាំ ពិធី​នេះ​គឺ​គេ​រាំ​រែក ។ គេ​ចាត់​អ្នក​រាំ និង​អ្នក​ភ្លេង​ពូកែៗ​ឲ្យ​ចូល​ទៅ​រាំ​អៃឡាំ ឯ​ក្នុង​វាំង​រាល់ៗ​ថ្ងៃ ។ ក្រៅពី​នេះ​មាន​ប្រជល់​ជ្រូក និង​ប្រជល់​ដំរី​ទៀត ។ ពិធី​នេះ ស្ដេច​ក៏​អញ្ជើញ​ពួក​ទូត​ប្រទេស​ក្រៅ​ចូល​ទស្សនា​ផង​ដែរ ។ គេ​ធ្វើ​ដូច្នេះ រហូត​ដល់​គ្រប់​ដប់​ថ្ងៃ ។ ឯ​ខែ​ដទៃ​ទៀត ខ្ញុំ​មិន​បាន​កត់​ត្រា​ឲ្យ​ច្បាស់​លាស់​ទេ ។ អ្នក​ស្រុក​នេះ ក៏​មាន​អ្នក​ចេះ​វិជ្ជា​តារា​សាស្ត្រ​ដូច​ចិន​ដែរ អាច​នឹង​ដេញ​រក​ថ្ងៃ​ខែ​ណា​ធំ​តូច​ ឬ​សូរ្យគ្រាស ចន្ទគ្រាស​ដែរ តែ​ថ្ងៃ‑ខែ​ធំ​តូច​នេះ មិន​ដូច​គ្នា​នឹង​ប្រទេស​ចិន​ទេ ។ បើ​ឆ្នាំ​ណា​ជា​ឆ្នាំ​អធិកមាស គេ​ក៏​មាន​លើក​ខែ​ដែរ ។ ខែ​ដែល​ត្រូវ​លើក​នោះ គឺ​ខែ​ទី​៩ ប៉ុន្តែ​ខ្ញុំ​មិន​បាន​ដឹង​ការ​នេះ​សព្វ​គ្រប់​ទេ ។ ក្នុង​មួយ​យប់ គេ​ចែក​ចេញ​ជា​ប្រាំ​យាម ។ ប្រាំពីរ​ថ្ងៃ​រាប់​ជា​មួយ​ជុំ គឺ​ដូច​គ្នា​នៅ​ស្រុក​ចិន ហៅថា កាយ‑ពី‑ភៀន‑ជូ ។

អ្នក​ស្រុក​នេះ គ្មាន​ប្រើ​នាម​ត្រកូល (សែ) គ្មាន​ឈ្មោះ ហើយ​មិន​ចេះ​កត់​ថ្ងៃ​ខែ​កំណើត​ផង ភាគ​ច្រើន គេ​យក​ឈ្មោះ​ថ្ងៃ​ដែល​កើត ហៅ​ជា​ឈ្មោះ​មនុស្ស ។ តាម​ក្បួន​យាម​ថា ក្នុង​មួយ​សប្ដាហ៍ មាន​ពីរ​ថ្ងៃ​ល្អ​បំផុត បី​ថ្ងៃ​ល្អ​មធ្យម ពីរ​ថ្ងៃ​អាក្រក់ ហើយ​ថ្ងៃ​ណា​ត្រូវ​ចេញ​ដំណើរ​បែរ​មុខ​ទៅ​ទិស​បូព៌ ឬ​ត្រូវ​ឆ្ពោះ​ទៅ​ទិស​បស្ចិម ។ ពួក​ស្រីៗ​ក៏​ចេះ​រាប់​ថ្ងៃ​ខែ​ដែរ ។

ឆ្នាំ​ទាំង ១២ មាន​យក​សត្វ​ជា​ដំណាង​ដូច​ឆ្នាំ​របស់​ចិន​ដែរ តែ​គេ​ហៅ​ឈ្មោះ​ខុស​គ្នា ឧបមា​ដូច​គេ​ហៅ​ឆ្នាំ​សេះ​ថា “ប៉ុកសាយ” ឆ្នាំ​មាន់​ហៅ​ថា “ឡាក់” ឆ្នាំ​ជ្រូក​ ហៅ​ថា “ចេកលូ” និង​ឆ្នាំ​គោ ហៅ “គូ” ជាដើម ។
១៤. អំពី​ការ​កាត់​ក្ដី

រឿង​ប្រជារាស្ត្រ​ក្ដីក្ដាំ​គ្នា ពិត​មែន​តែ​ជាការ​តូច​តាច​ប៉ុន្តែ​ជាការ​មួយ​គួរ​ឲ្យ​ចង់​ដឹង​ចង់​ឮ​ដែរ ។

រឿង​ក្ដី​ក្ដាំ​របស់​រាស្ត្រ សុទ្ធ​តែ​ឡើង​គាល់​រហូត​ដល់​ស្ដេច​ឲ្យ​ជម្រះ​ក្ដី ។ ដើម​ឡើយ ស្ដេច​ឥត​មាន​វាយ​តប់​ដោយ​រំពាត់​ធំ​ឬ​តូច​ឡើយ មាន​តែ​ពិន័យ​ជា​មាស​ប៉ុណ្ណោះ ។ បើ​អ្នក​នោះ​មានៈ​មិន​ព្រម​ធ្វើ​តាម ឬ​មាន​ទោស​ធ្ងន់​នោះ គេ​មិន​ចាប់​ចង​យក​ទៅ​ប្រហារ​ជីវិត​ដែរ គ្រាន់​តែ​នាំ​ចេញ​ទៅ​ទ្វារ​ខាង​លិច ហើយ​ឲ្យ​ជីក​រណ្ដៅ​កប់​អ្នក​ទោស​នោះ និង​យក​ដី​ឬ​ថ្ម​កប់​គ្រប​ពី​លើ​ប៉ុណ្ណោះ ។

ទោស​ស្រាល​បន្ទាប់​មក គឺ​កាត់​ម្រាម​ដៃ​ជើង មាន​ខ្លះ​ត្រូវ​គេ​កាត់​ច្រមុះ​ចោល​ក៏​មាន​ដែរ ។ រឿង​សហាយ​ស្មន្ធ និង​លេង​ល្បែង ឥត​មាន​ហាម​ឃាត់​ទេ ។ បើ​ប្ដី​របស់​ស្រី​ដែល​មាន​សហាយ​នោះ​ដឹង គេ​យក​ឈើ​ពីរ ទៅ​ចង​គាប​ជើង​របស់​ប្រុស​សហាយ​នោះ​ឲ្យ​ឈឺ​ស្ទើរ​នឹង​ស្លាប់ ។ បក្ស​ពួក​ខាង​ប្រុស​ទាំង​ប៉ុន្មាន​ត្រូវ​រួច​ខ្លួន ។ ឯ​អ្នក​ដែល​ផ្ដើម​គំនិត​បោក​ប្រាស់​គេ ត្រូវ​មាន​ទោស​ដែរ ។ បើ​មាន​មនុស្ស​ស្លាប់​នៅ​នឹង​ទ្វារ​កំពែង គេ​យក​ខ្សែ​ចង​អូស​ទៅ​ទី​វាល​ក្រៅ​ទីក្រុង​ ហើយ​សម័យ​នោះ គ្មាន​ការ​ពិនិត្យ​សាកសព​អ្វី​ទេ ។ បើ​គេ​ចាប់​បាន​ចោរ ក៏​អាច​នាំ​ទៅ​ឃុំ​ឃាំង​សួរ​ចម្លើយ​ដែរ តែ​មាន​ការ​គួរ​ឲ្យ​អស់​សំណើច គឺ​ថា​បើ​គេ​សង្ស័យ​ថា​ជន​នោះ​ជា​ចោរ ហើយ​ជន​នោះ​មិន​ព្រម​ទទួល​សារភាព គេ​នឹង​យក​ខ្ទះ​មក​ដាំ​ខ្លាញ់​ឲ្យ​ក្ដៅ​មែនទែន ហើយ​គេ​ឲ្យ​ជន​នោះ លូក​ដៃ​ទៅ​ក្នុង​ខ្លាញ់​កំពុង​ពុះ​នោះឯង ។ បើ​ជន​នោះ​ជា​ចោរ​មែនក៏​ត្រូវ​រលាក​រលួយ​ដៃ បើ​មិន​មែន​ជា​ចោរ​ទេ ឥត​មាន​រលាក​ឡើយ ។ គេ​ប្រាប់​ខ្ញុំ​ថា អ្នក​ស្រុក​នេះ​ចេះ​មន្ត​អាគម​ពូកែ​ណាស់ ។ ម៉្យាង​ទៀត បើ​មាន​គ្រួសារ​ពីរ​ក្ដី​ក្ដាំ​គ្នា ហើយ​រក​កាត់​សេចក្ដី​ថា នរណា​ត្រង់​វៀច​មិន​កើត គេ​ធ្វើ​ដូច្នេះ នៅ​ពី​មុខ​វាំង​មាន​ប្រាសាទ​ថ្ម​តូចៗ ១២ ខ្នង ហើយ​បញ្ជា​កូន​ក្ដី​ឲ្យ​ចូល​ទៅ​អង្គុយ​ក្នុង​ប្រាសាទ​នោះ​មួយ​ម្នាក់ ។ គេ​ឲ្យ​អង្គុយ​តាំង​ពី​មួយ​ថ្ងៃ ពីរ បី ឬ​បួន​ថ្ងៃ​ទៅ បើ​នរណា​ដែល​ជា​អ្នក​ធ្វើ​ខុស​នឹង​ច្បាប់​នោះ ពិត​ជា​មាន​ភស្តុតាង​លេច​ឡើង​មិន​ខាន គឺ​បើ​មិន​ចេញកម​រមាស់​ទេ ក៏​ក្អក​ក្ដៅ​ផ្ដាសាយ​ដែរ ។ ឯ​អ្នក​ទៀង​ត្រង់​ឥត​មាន​ផល​រមាស់​អ្វី​ឡើយ ។ ការ​វិនិច្ឆ័យ​ដូច្នេះ គេ​ហៅ​ថា គុក​សួគ៌ ។ រឿង​ធ្វើ​ដូច្នេះ​​បាន មក​ពី​ព្រះ​ភូមិ​រក្សា​ទឹក​ដី​របស់​គេ ពូកែ​សក្តិសិទ្ធិ​ណាស់ ទើប​គេ​អាច​ធ្វើ​ដូច្នេះ​ទៅ​កើត ។
១៥. អំពី​ជម្ងឺ​ស្រែង

អ្នក​ស្រុក​មាន​កើត​ជម្ងឺ​ស្រែង​ច្រើន​គ្នា​ណាស់ មក​ពី​គេ​ចូល​ចិត្ត​មុជ​ត្រាំ​ក្នុង​ទឹក ហើយ​ឧស្សាហ៍​កក់​លាង​សក់​ក្បាល តែង​មាន​កើត​ជម្ងឺ​ស្រែង​ច្រើន​ណាស់ ។ នៅ​តាម​ផ្លូវ​ធ្លា ពួក​នេះ​មិន​សូវ​អៀន​ខ្មាស​ទេ ។

ខ្ញុំ ​ឮ​គេ​ថា ពួក​ទាំង​នេះ​តែ​គេ​រួមរ័ក​គ្នា​ភ្លាម គេ​ចុះ​ទៅ​ងូត​ទឹក​ហើយ ដូច្នេះ​តែង​មាន​ជម្ងឺ​មួល បណ្ដាល​ឲ្យ​ស្លាប់​អស់ ៨‑៩ នាក់​ដែរ ក្នុង​បណ្ដា​មួយ​ពាន់​នាក់ ។ នៅ​ទីផ្សារ មាន​លក់​ថ្នាំ​សម្រាប់​កែ​រោគ​ដែរ តែ​មិន​ដូច​ថ្នាំ​ចិន​ទេ មិន​ដឹង​ជា​ថ្នាំ​អ្វី​ឡើយ ថែម​ទាំង​មាន​គ្រូ​មន្ត​អាគម​ដើរ​ព្យាបាល​រោគ​ឲ្យ​គេ​ជា​ការ​គួរ​អស់​សំណើច​ ណាស់ ។
១៦. អំពី​មរណភាព

មនុស្ស​ស្លាប់ គេ​ឥត​មាន​ដាក់​ក្ដារ​មឈូូស​ទេ គេ​យក​តែ​កន្ទេល​ក្រាល​ពី​ក្រោម យក​កំណាត់​សំពត់​គ្រប​ពី​លើ ហើយ​គេ​យក​ទៅ​ព្រៃ​ហើយ ។ កាល​ពី​ដើម គេ​ក៏​ប្រើ​ទង់​ព្រលឹង​ និង​ភ្លេង​ភ្លាត់​ហែ​ខ្មោច​ដែរ ហើយ​គេ​លីង​លាច​ពី​មុខ បាច​តាម​ផ្លូវ​នាំ​មុខ​ខ្មោច លុះ​សែង​ទៅ​ដល់​ក្រៅ​ក្រុង​ដល់​កន្លែង​ណា​ស្ងាត់​ គេ​ដ៏​ដាក់​ចោល​ខ្មោច​នោះ​ហើយ​ត្រឡប់​មក​វិញ ។ បើ​​មាន​សត្វ​ខ្លែង ឬ​តិរច្ឆាន​អ្វី​ដទៃ​ទៀត​ស៊ី​ខ្មោច​នោះ​អស់​មួយ​រំពេច​ទៅ គេ​ថា ឪពុក​ម្ដាយ​នោះ មាន​ភ័ព្វ​បានសុខសប្បាយ​ល្អ​ណាស់ តែ​បើ​គ្មាន​សត្វ​ស៊ី​សោះ ឬ​មាន​ស៊ី​ដែរ តែ​មិន​អស់​វិញ គេ​បែរ​ជា​យល់​ថា ឪពុក​ម្ដាយ​នេះ មាន​ពៀរ​មាន​ទោស​ទើប​បាន​ជា​ដូច្នេះ ។

លុះ ​មក​ដល់​គ្រា​ឥឡូវ​នេះ មាន​គេ​យក​ខ្មោច​ទៅ​ដុត​បូជា​ខ្លះៗ​ហើយ ។ ពួក​អ្នក​ដែល​មាន​ជាប់​ពូជ​ជា​កូន​ចៅ​ចិន ឪពុក​ម្ដាយ​ស្លាប់​ទៅ គេ​ឥត​ស្លៀក​ពាក់​ស​កាន់​ទុក្ខ​ទេ ។ ប្រុស​គ្រាន់​តែ​កោរ​សក់ ស្រី​គេ​គ្រាន់​តែ​កាត់​សក់​ខាង​មុខ​ធ្លាក់​មក​លើ​​ថ្ងាស់​ប៉ុន​មួយ​ទះ ក៏​ចាត់​ជា​ការ​កាន់​ទុក្ខ​ហើយ ។

ចំណែក ​ស្ដេច​វិញ មាន​ប្រាសាទ​សម្រាប់​កប់ ប៉ុន្តែ​មិន​ដឹង​ជា​កប់​ខ្លួន​ទាំង​មូល ឬ​កប់​តែ​ឆ្អឹង​ទេ ។
១៧. អំពី​ការ​ភ្ជួរ​ដាំ

ប្រហែល​ជា​ ក្នុង​មួយ​ឆ្នាំ គេ​អាច​សាប​ព្រោះ​ និង​ច្រូត​ស្រូវ​បាន​បី ឬ​បួន​លើក ពីព្រោះ​រដូវ​ទាំង​បួន​មាន​ធាតុ​អាកាស​ស្រួល​ល្អ ដូច​ជា​នៅ​ខែ​ទី​៥ ទី​៦ ដែរ ។ ម៉្យាងទៀត ស្រុក​នេះ គេ​មិន​ស្គាល់​ដូច​ម្ដេច​ថា​ធ្លាក់​ព្រិល ឬ​ទឹកកក​ឡើយ ។ ស្រុក​គេ​ កន្លះ​ឆ្នាំ​មាន​ភ្លៀង កន្លះ​ឆ្នាំ​ឥត​មាន​ភ្លៀង​សោះ ។ ចាប់​តាំង​ពី​ខែ​៤ ដល់​ខែ​ទី​៩ តែ​ដល់​ពេល​រសៀល មាន​ភ្លៀង​ធ្លាក់​រាល់​ថ្ងៃ ទឹក​នៅ​ក្នុង​សមុទ្ទ​ទឹក​សាប (ទន្លេសាប) ជោរ​ឡើង​មាន​កម្ពស់ ៧០ ឬ ៨០ ហត្ថ ។ ដើម​ឈើ​ធំៗ​លិច​នៅ​សល់​តែ​ចុង ឯ​ពួក​អ្នក​ស្រុក​រស់​នៅ​ក្បែរ​មាត់​ទឹក​នោះ​បាន​នាំ​គ្នា​រើ​លំនៅ​មក​ជ្រក​ ខាង​ក្រោយ​ភ្នំ​វិញ ។

ចាប់​ពី​ខែ​ទី​ ១០ ដល់​ខែ​ទី​៣ នៃ​ឆ្នាំ​ថ្មី គ្មាន​ភ្លៀង​មួយ​តំណក់​ទេ នៅ​ក្នុង​សមុទ្ទ​ទឹក​សាប​នោះ ធ្វើ​ដំណើរ​បាន​តែ​ដោយ​កូន​នាវា​តូចៗ​ទេ ។ ត្រង់​កន្លែង​ទឹក​ជ្រៅ មាន​ជម្រៅ​តែ​ត្រឹម ៣ ឬ ៥ ហត្ថ​ប៉ុណ្ណោះ ។ ពេល​នោះ​អ្នក​ស្រុក​រើ​ទី​លំនៅ​ទៅ​នៅ​មាត់​ទឹក​ធ្វើ​ការ​ភ្ជួរ​ដាំ​វិញ ។ ចំពោះ​ស្រូវ​ដល់​ទៅ​ពេល​ណា​ទុំ ក៏​ត្រូវ​ពេល​ទឹក​ឡើង​ដល់​ល្មម ។ គេ​សាប​ព្រោះ​ដាំ​តាម​កន្លែង​ដី​របស់​គេ​រក្សា​រៀង​ខ្លួន ។ គេ​ភ្ជួរ​ស្រែ​ដោយ​មិន​បាច់​ប្រើ​គោ​ទេ ។ ចប និង​កណ្ដៀវ​របស់​គេ ពិត​មែន​តែ​មាន​សណ្ឋាន​ប្រហាក់​ប្រហែល​គ្នា​នឹង​របស់​ចិន​ដែរ តែ​មិន​ដូច​គ្នា​ឡើយ ។

មាន​ស្រែ​ព្រៃ​ មួយ​បែប​ទៀត គេ​មិន​ព្រោះ​ដូច​ស្រូវ​ធម្មតា​ទេ ស្រូវ​ដែល​គេ​ព្រោះ​នោះ​ចេះ​លូត​ឡើង​តាម​ទឹក​ បើ​ទឹក​ឡើង​ដល់​កម្ពស់ ១០ ហត្ថ ក៏​ស្រូវ​លូត​លាស់​កម្ពស់​នោះ​ដែរ ។ នេះ​ប្រហែល​ជា​ពូជ​ស្រូវ​មួយ​បែប​ផ្សេង​ទៀត​ហើយ ។ ស្រែ​អំពក និង​ថ្នាល​បន្លែ គេ​មិន​ប្រើ​គ្រឿង​ស្មោគគ្រោក​ដែល​ជា​ហេតុ​នាំ​ឲ្យ​មិន​ស្អាត​នោះ​ទេ ។ ពួក​ចិន​ដែល​ទៅ​ដល់​ស្រុក​នោះ ក៏​គេ​មិន​ហ៊ាន​និយាយ​រឿង​ពាង​លាមក​នៅ​ប្រទេស​ចិន​ឲ្យ​ពួក​នោះ​ដឹង​ដែរ ព្រោះ​ខ្លាច​គេ​មើល​ងាយ ។ នៅ​ក្នុង​ផ្ទះ​ពីរ​បី​ខ្នង គេ​ជីក​រណ្ដៅ​បង្គន់​អាចម៍​មួយ​ហើយ​គេ​ប្រក់​ស្បូវ ។ ដល់​កាល​ណា​ពេញ​ទៅ​នោះ គេ​លប់​ចោល​វិញ ហើយ​ទៅ​ជីក​រណ្ដៅ​មួយ​ទៀត ។ នៅ​រាល់​ពេល​ដែល​បន្ទោរ​បង់​រួច​ គេ​តែង​តែ​ចុះ​ទៅ​លាង​ឯ​ក្នុង​ស្រះ​ឲ្យ​បាន​ស្អាត​ជានិច្ច តែ​គេ​យក​តែ​ដៃ​ឆ្វេង​ទៅ​លាង​ទេ ឯ​ដៃ​ស្ដាំ គេ​ទុក​បរិភោគ​បាយ ។ ពួក​គេ​មើល​ឃើញ​ជនជាតិ​ចិន​ចូល​បង្គន់​ហើយ យក​ក្រដាស​កិត​គេ​សើច ថែម​ទាំង​មិន​ចង់​ឲ្យ​ឡើង​លើ​ផ្ទះ​គេ​ទៀត​ផង ។ ស្រីៗ​ស្រុក​នេះ បត់​ជើង​តូច​ក៏​ឈរ​ដូច​ប្រុស​ដែរ ជា​ការ​គួរ​ឲ្យ​អស់​សំណើច​ណាស់ ។
១៨. អំពី​ទឹក​ដី

ចាប់​តាំង​ពី​ចូល​ក្នុង​ស្រុក “ចេងផូវ” មក ខ្ញុំ​មើល​ឃើញ​សុទ្ធ​តែ​ព្រៃ​ឈើ​វែង​អន្លាយ នៅ​តាម​មាត់​ទន្លេ​ដ៏​ធំ​ធេង មាន​ដើម​ឈើ​ធំ​ចាស់​បុរាណ និង​គុម្ព​ផ្ដៅ​ស៊ុប​ទ្រុប​ចម្ងាយ​រាប់​រយ​លី ហើយ​មាន​សម្លេង​បក្សាបក្សី​ស្រែក​ទ្រហឹង​អឺងកង នៅ​ទី​នោះ​ផង ។ លុះ​ទៅ​ដល់​ពាក់​កណ្ដាល​ទន្លេ ទើប​មើល​ទៅ​ឃើញ​វាល​ស្រែ​ដ៏​ធំធេង គ្មាន​ឃើញ​ដើម​ឈើ​មួយ​ដើម​ឡើយ គេ​មើល​ទៅ​ឃើញ​តែ​ស្រូវ​ទុំ​នៅ​សព្វ​ទិស​ទី​ប៉ុណ្ណោះ ។

មាន​សត្វ​គោ​ព្រៃ​រាប់​រយ​រាប់​ពាន់ បាន​មក​ផ្ដុំ​គ្នា​ជា​ហ្វូង​នៅ​ទី​នោះ ។ មាន​ឫស្សី​ដុះ​ជាប់​គ្នា​ជា​ដង​ព្រៃ មាន​ចម្ងាយ​រាប់​រយ​លី ហើយ​ឫស្សី​ទាំង​នោះ​មាន​ជួរ​បន្លា​នៅ​ត្រង់​គ្រប់​ថ្នាំង ។ ទំពាំង​ឫស្សី​មាន​រស​ជាតិ​ហាង​ខ្លាំង​ណាស់ ហើយ​និង​មាន​ភ្នំ​នៅ​គ្រប់​ទិស​ទាំង​បួន​ទៀត​ផង ។
១៩. អំពី​ផលានុផល

ស្រុក​នេះ​មាន​ភ្នំ​ច្រើន និង​មាន​ដើម​ឈើ​ប្លែកៗ ។ កន្លែង​ណា​ដែល​គ្មាន​ដើម​ឈើ​ទេ គឺ​ជា​កន្លែង​ដែល​សត្វ​រមាស និង​ដំរី​រស់​នៅ ។ ពពួក​សត្វ​ស្លាប​ដ៏​មាន​តម្លៃ និង​សត្វ​ម្រឹគ​ដ៏​ប្លែកៗ មាន​ច្រើន​ឥត​គណនា ។ មាន​សត្វ​ចចាត​ពណ៌ និង​រោម​ល្អិត ភ្លុក​ដំរី កុយរមាស ឃ្មុំ​ផ្លិត​ធំៗ ឈើ​ចន្ទន៍​ក្រស្នា ក្រវាញ ជ័រចុង បញ្ញើ​ក្អែក (ជីកេង) ប្រេង​សំរោង (តៃហួងជឺ)... ។

ចចាត​ជា​ សត្វ​ព្រៃ​មួយ​បែប គេ​កម្រ​ចាប់​វា​បាន​ណាស់ ។ នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​មាន​ស្រះ ឬ​ត្រពាំង ហើយ​នៅ​ក្នុង​ទឹក​នោះ​ មាន​ត្រី​ជា​ច្រើន ។ សត្វ​ចចាត វា​ហើរ​ចេញ​ពី​ព្រៃ​មក​ចាប់​ត្រី​នោះ​ជា​អាហារ ។ ពួក​អ្នក​ព្រៃ គេ​យក​ស្លឹក​ឈើ​បិទ​បាំង​ខ្លួន ហើយ​ទៅ​អង្គុយ​នៅ​ក្បែរ​មាត់​ទឹក ។ គេ​យក​មេ​ចចាត​ធ្នាក់​មួយ​ដាក់​ក្នុង​ទ្រុង ដើម្បី​នឹង​បញ្ឆោត​ចាប់​យក​ចចាត​ឈ្មោល គឺ​នៅ​នឹង​ដៃ​គេ​មាន​កាន់​កូន​លប់​មួយ​ទៀត រង់​ចាំ​កាល​ណា​ចចាត​ឈ្មោល​នោះ​មក​ជិត គេ​ក៏​គ្រប​លប់​នោះ​យក​វា ។ គេ​ធ្វើ​របៀប​នេះ​ក្នុង​មួយ​ថ្ងៃ​ទាល់​ល្ងាច ជួន​កាល​ចាប់​ឥត​បាន​សោះ​ក៏​មាន​ដែរ ។ ភ្លុក​ដំរី មាន​តែ​អ្នក​ដែល​នៅ​ក្នុង​រូង​ភ្នំ​ឆ្ងាយ​ដាច់​ស្រយាល​ពី​គេ ទើប​រក​បាន ។ ដំរី​មួយ​ស្រុត​ស្លាប់​ទៅ​នៅ​សល់​តែ​ភ្លុក​មួយ​គូ​ប៉ុណ្ណោះ ។ ដូច្នេះ​ពាក្យ​ដែល​គេ​ធ្លាប់​និយាយ​ថា សត្វ​ដំរី​ក្នុង​មួយ​ឆ្នាំ​ប្ដូរ​ភ្លុក​ម្ដង​នោះ មិន​ពិត​ទេ ។ ភ្លុក​ណា​ដែល​ចាក់​នឹង​ច្បូក ឬ​លំពែង​បាន​មក គេ​ទុក​ជា​ភ្លុក​ល្អ​លេខ​មួយ បើ​ភ្លុក​ដែល​គេ​បាន​ដោយ​ឃើញ​ថា​ស្រុត​ស្លាប់​ខ្លួន​វា​ភ្លាម​គេ​ចាត់​ជា​ ភ្លុក​ល្អ​លេខ​ពីរ បើ​គេរើស​បាន​ដោយ​ដំរី​ស្លាប់​យូរ​ឆ្នាំ​ចោល​នៅ​ក្នុង​រូង​ភ្នំ គេ​ចាត់​ជា​ធុន​អន់​ជាង​គេ ។

ក្រមួន​ ឃ្មុំ​គេ​រក​បាន​ពី​ដើម​ឈើ​ចាស់ៗ នៅ​ក្នុង​ភូមិ​ដែល​សត្វ​ឃ្មុំ​មួយ​ប្រភេទ​មាន​ចង្កេះ​ស្ដួច​ឆ្មារ ដូច​សត្វ​អង្ក្រង វា​ធ្វើ​សម្បុក ។ អ្នក​ស្រុក​ដែល​ទៅ​យក​ឃ្មុំ តាម​ទូក​តូចៗ គេ​អាច​ដាក់​បាន​ពីរ​បី​ពាន់​ផ្លិត ។ ផ្លិត​ណា​ដែល​ធំ​ជាង​គេ​មាន​ទម្ងន់​ដល់​ទៅ ៣០‑៤០ នាឡិ ឯ​ផ្លិត​ណា​ដែល​តូច​ក៏​មិន​តិច​ជាង​ ១៨ ឬ ១៩ នាឡិ​ដែរ ។

កុយ​រមាស​ណា​ដែល​ពណ៌​ស ហើយ​មាន​ផ្កា គេ​ចាត់​ទុក​ជា​កុយ​ល្អ ហើយ​បើ​ខ្មៅ​វិញ គេ​ទុក​ជាកុយ​អន់​មិន​សូវ​ល្អ ។

ឈើ​ចន្ទន៍​ក្រស្នា ដុះ​តែ​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ស្បាត ព្រៃ​ស្ដុក ។ អ្នក​ស្រុក​ទៅ​កាប់​យក​មក​បាន​ដោយ​ពិបាក​ណាស់ ព្រោះ​ជា​ឈើ​ដែល​មាន​ខ្លឹម ។ ឈើ​នេះ​មាន​សាច់​ស្រាយ​កម្រាស់ ៨ ឬ ៩ តឹក ។ ទោះ​បី​ដើម​តូច​ក៏​មាន​សាច់​ស្រាយ ៤ ឬ ៥ តឹក​ដែរ ។

ក្រវាញ គឺ​ជា​ពួក​អ្នក​ព្រៃ គេ​ដាំ​នៅ​លើ​ភ្នំ ។

ជ័រ​ចុង គឺ​ជា​ជ័រ​ឈើ​មួយ​យ៉ាង​ដែល​អ្នក​ស្រុក​នេះ គេ​យក​កាំបិត​ទៅ​ចោះ​ឈើ​សម្រក់​ជ័រ​មុន​មួយ​ឆ្នាំ ដល់​ឆ្នាំ​បន្ទាប់​មក​ទើប​គេ​ទៅ​យក​ជ័រ​នោះ​មក ។ បញ្ញើ​ក្អែក​ជីកេង (អ័រគីដេ?) ដុះ​នៅ​លើ​មែក​ឈើ​មួយ​ប្រភេទ ដូច​គ្នា​នឹង​ដើម​មន​ដែល​ដុះ​ផ្ញើ​សាំ​នឹង​គេ​ដូច្នេះ​​ដែរ ហើយ​គេ​កម្រ​នឹង​រក​បាន​ណាស់ ។

ប្រេង​ សំរោង គេ​យក​មក​ពី​ផ្លែ​ឈើ​ដើម​ធំ​មួយ​ប្រភេទ​ដែល​មាន​សណ្ឋាន​ដូច​ផ្លែ​ដូង​ល្អិត​ មូលៗ ។ នៅ​ក្នុង​ផ្លែ​នោះ​មាន​គ្រាប់​ជា​ច្រើន​ទៅ​ទៀត ។ ឯ​ម្រេច ដុះ​ព័ទ្ធ​លើ​ដើម​ផ្ដៅ​មួយ​គូ មាន​ពណ៌​បៃតង​ដូច​ផ្លែ​ស្មៅ បើ​នៅ​ខ្ចី​ពណ៌​ក៏​ខ្ចី និង​រិត​តែ​ហិរ​ណាស់​ផង ។
២០. អំពី​របរ​ជំនួញ

អ្នក​ស្រុក​នេះ ពួក​ស្រីៗ​ប៉ិន​ជួញ​ដូរ​ណាស់ ហេតុ​នេះ ពួក​ចិនៗ​គេ​ត្រូវ​រក​ប្រពន្ធ​មួយ​ជាមុន​សិន ហើយ​នឹង​បាន​ចំណេញ​ច្រើន​ដោយ​គេ​ប៉ិន​ប្រសប់​រក​ស៊ី ។ រាល់​ថ្ងៃ គេ​ទៅ​លក់​តាំង​ពី​ភ្លឺ​ព្រាងៗ​ដល់​ពេល​ថ្ងៃ​ត្រង់​ទើប​ឈប់ ហើយ​ពួក​នេះ​គ្មានគ្រែ ឬ​ផ្ទះ​សម្រាប់​ដាក់​លក់​ឥវ៉ាន់​ទេ គេ​ច្រើន​តែ​ក្រាល​វត្ថុ​ ហាក់​ដូច​ជា​កន្ទេល​ផ្ទាល់​ទៅ​នឹង​ដី​តម្រៀប​គ្នា ។ ខ្ញុំ​ឮ​គេ​ថា មាន​បង់​ឈ្នួល​ដី​ជា​លុយ​ឲ្យ​ពួក​មន្ត្រី​ទៀត​ផង ។

ជំនួញ​តូច​តាច គឺ​គេ​ជួញ​ស្រូវ​អង្ករ និង​របស់​ដែល​ធ្វើ​មក​ពី​ស្រុកចិន ។ បន្ទាប់​មក មាន​លក់​ដូរ​កំណាត់​សំពត់​ផ្សេងៗ ។ ជំនួញ​ធំ គឺ​គេ​ជួញ​មាស​ប្រាក់ ។ តាម​ធម្មតា ពួក​អ្នក​ព្រៃ តែ​ឃើញ​ពួក​ចិន​ទៅ​ដល់ គេ​គោរព​ចិន​សម្បើម​ណាស់ ទុក​ដូច​បាន​ជួប​នឹង​ព្រះ ហើយ​ក្រាប​ក្បាល​គោរព​ទៀត​ផង ។ លុះ​មក​ដល់​ពេល​ថ្មីៗ​នេះ ទើប​មាន​ការ​បោក​ប្រាស់ និង​មើល​ងាយ​ចិន ដោយ​ហេតុ​មក​ពី​មាន​មនុស្ស​ទៅ​ច្រើន​ពេក ។
២១. ទំនិញ​ចិន​ដែល​គេ​ត្រូវ​ការ

អ្នក ​ស្រុក​នេះ គ្មាន​កើត​មាស​កើត​ប្រាក់​ទេ គេ​នឹក​ឃើញ​តែ​មាស​មក​ពី​ស្រុក​ចិន គឺ​មាស​ប្រាក់​ជា​ផល​លេខ​១ កំណាត់​មាន​ពណ៌​ទាំង​ប្រាំ​ជា​លេខ​២ ។ បន្ទាប់​មក គេ​ត្រូវ​ការ​សំណ​មក​ពី​ស្រុក​កេងជីវ ថាំង​តែ​ស្មាច់​មក​ពី​ស្រុក​អ៊ូជីវ ថូ​ផ្កា​ពណ៌​មក​ពី​ស្រុក​ជួរជីវ និង​ទឹក​ប្រាក់ ជាតិ​ហិង្គុល ក្រដាស​សរសេរ ស្ពាន់ធ័រ ថ្ម​ដុត ឈើ​ក្រអូប ឫស​ប៉េកជី ក្រលៀន​ប្រើស សំពត់​សរសៃ​ឆ្មៃ សំពត់​ហ្វាងឆាវ ឆ័ត្រ ឆ្នាំង​ដែក ថាស់​ស្ពាន់ គជ់ ម្រ័ក្សណ៍ ក្រាស​ឈើ ម្ជុល ជាដើម​ ។ ក្រៅ​ពី​នេះ របស់​ដែល​ធំៗ​ដូច​ជា​កន្ទេល​ស្រុក​ម៉េងជីវ ដែល​គេ​ពេញ​ ចិត្ត​បំផុត គឺ​មាន​សញ្ញា​រូប​ម្ទេស តែ​គេ​មិន​ងាយ​នឹង​យក​ទៅ​បាន​ទេ ។
២២. អំពី​ស្មៅ​ និង​ ដើម​ឈើ

មាន​ដើម​ទទឹម អំពៅ ផ្កា​ឈូក ក្រអៅ​ឈូក ផ្លែ​ខេមម៉ា ចេក ដូច​នៅ​ស្រុក​ចិន​ដែរ ។ គូលែន និង​ក្រូច​ឃ្វិច ក៏​មាន​រាង​រៅ​ដូច​តែ​ជូរ ។ ក្រៅ​ពី​នេះ មាន​ឈើ​ព្រៃ​ជា​ច្រើន​ដែល​ប្រទេស​ចិន​យើង​មិន​ធ្លាប់​ដែល​ឃើញ ហើយ​ប្លែកៗ​ទៀត​ផង ។ មាន​ផ្កា​ជា​ច្រើន ដែល​ល្អៗ ហើយ​មាន​ក្លិន​ក្រអូប​ណាស់ ។ ផ្កា​ដែល​ដុះ​នៅ​ក្នុង​ទឹក​ក៏​មាន​ជា​ច្រើន​យ៉ាង តែ​ខ្ញុំ​មិន​ស្គាល់​ថា ជា​ឈ្មោះ​ផ្កា​អ្វី​ទេ ។ ចំណែក​ដើម​ថោ លីហេងបួយ សុង ប៉េក សាំ ក្វាយ ឡី ចោ អ៊ាងលីវ គុយឡាង កេកលូយ ឈើ​ប្រភេទ​អស់​នេះ គ្មាន​ទេ ។ នៅ​ស្រុក​នោះ​ខែ​ទី​១ ក៏​មាន​ផ្កា​ឈូក​ដែរ ។
២៣. អំពី​សត្វ​ស្លាប

បណ្ដា​សត្វ​ ស្លាប ឃើញ​មាន​ក្ងោក ចចាត លលក ដែល​ប្រទេស​ចិន​គ្មាន ។ ក្រៅ​ពី​នេះ​ដូច​ជា​ខ្លែង ក្អែក ត្មាត សេក ចាប​ស្រុក ត្រដក់ កុក ប្រវឹក និង​ចាប​ពូក​ជា​ដើម​សុទ្ធ​តែ​មាន​ទាំងអស់ ។ សត្វ​ស្លាប​ដែល​ស្រុក​នេះ​គ្មាន ដូចជា ហ៊ីងតូវ (ល្វាចេក?) ហុងអេង (ក្ងានព្រៃ) អ៊ឹងអេង (ក្លែងលឿង) តូវអ៊ូ (ត្រចៀកកាំ) ... ។
២៤. អំពី​សត្វ​ជើង​បួន

សត្វ​ចតុបាទ មាន​រមាស ដំរី គោព្រៃ ដែល​ប្រទេស​ចិន​គ្មាន ។ ក្រៅពី​នេះ ខ្លាធំ ខ្លាត្រី ខ្លាឃ្មុំ ជ្រូកព្រៃ ប្រើស ក្ដាន់ និង​កញ្ជ្រោង​ជាដើម សុទ្ធ​តែ​មាន​ច្រើន​ណាស់ ។ សត្វ​ដែល​ស្រុក​នេះ​គ្មាន គឺ តោស៊ីងស៊ីង (ស្វា​គីងកុង) និងឱដ្ឋ ។ មាន់​ ទា គោ សេះ ជ្រូក និង ពពែ មាន​ច្រើន​ក្រៃ​លែង ។ តែ​សេះ​ស្រុក​នេះ​ទាបៗ​ណាស់ គោ​តូចៗ ក៏​មាន​ច្រើន​ណាស់​ដែរ ។ សត្វ​គោ​នៅ​រស់​ គេ​ហ៊ាន​ជិះ​តែ​ដល់​វា​ស្លាប់​ទៅ គេ​មិន​ហ៊ាន​ស៊ី និង​មិន​ហ៊ាន​វះ​យក​ស្បែក​វា​ទេ គេ​ទុក​ឲ្យ​វា​រលួយ​ទៅ​តាម​ចិត្ត​ចុះ ពីព្រោះ​វា​ធ្លាប់​ជួយ​ដល់​កម្លាំង​មនុស្ស​លោក ។ វា​ធ្លាប់​តែ​អូស​រទេះ ។ ពីដើម​មក មិន​ធ្លាប់​មាន​ក្ងាន​ទេ ប៉ុន្តែ​ឥឡូវ​នេះ​មាន​ហើយ ព្រោះ​មាន​នាវា​ចិន​ទៅ​ញយៗ គេ​យក​ពូជ​ពី​ស្រុក​ចិន​ទៅ ។ កណ្ដុរ​ស្រុក​នេះ​ធំៗ​ដូច​សត្វ​ឆ្មា ហើយ​មាន​កណ្ដុរ​មួយ​មុខ​ទៀត មាន​ក្បាល​ប្លែក​ពិសេស​ធំ ដូចជា​​ក្បាល​កូន​ឆ្កែ ។
២៥. អំពី​បន្លែ​បង្ការ

បន្លែ​មាន​ត្រកួន ស្ពៃ គូឆាយ ត្រប់ ឪឡឹក ត្រឡាច ត្រសក់ ឃិនឆាយ ។ បន្លែ​ដែល​គ្មាន​សោះ គឺ​ឆាយថៅ ស្ពៃខៀវ ខូវចេង ប៉ោឡេង ជាដើម ។ បន្លែ​ដូច​ជា​ត្រប់ ឪឡឹក​ ត្រសក់ ត្រឡាច​ជាដើម តែ​ដល់​ខែ​ទី​១ មាន​ហើយ ។ ដើម​ត្រប់​មាន​ដុះ​រាប់​ឆ្នាំ​មិន​ទាន់​រំលើង​ចោល​ក៏​មាន ។ ដើម​គរ​ខ្ពស់ៗ ជាង​ផ្ទះ​ទៅ​ទៀត អាយុ​ជាង ១០ ឆ្នាំ​មិន​ទាន់​កាប់​ចោល​ក៏​មាន​ដែរ ។ មាន​បន្លែ​ច្រើន​មុខ​ទៀត​ដែល​ខ្ញុំ​មិន​ស្គាល់​ឈ្មោះ ឯ​បន្លែ​ដុះ​ក្នុង​ទឹក​ក៏​មាន​ច្រើន​មុខ​ណាស់​ដែរ ។
២៦. អំពី​ត្រី និង​ សត្វ​លូន

ពួក​ត្រី និងអណ្ដើក​មានៈ ត្រីរ៉ស់​ច្រើន​ណាស់ ក្រៅ​ពី​នេះ​ដូចជា​ត្រី​ឆ្ពិន និង​ត្រី​ល្អិតៗ ឯទៀត​រិត​តែ​ច្រើន​ណាស់​ទៅ​ទៀត មាន​ត្រី​ថូវពូ​ ដែល​ធំ​នោះ មាន​ទម្ងន់​ដល់​ជាង​ពីរនាឡិ ហើយ​ត្រី​ដែល​ខ្ញុំ​មិន​ស្គាល់​ឈ្មោះ​នោះ ក៏​មាន​ច្រើន​ណាស់​ដែរ ដែល​ជាត្រី​មក​ពី​សមុទ្ទ​ទឹក​សាប (ទន្លេសាប) ។ ចំណែក​ត្រី​ទឹក​ប្រៃ​វិញ ក៏​មាន​ច្រើន​មុខ រាង​ដូច​អន្ទង់ និង​ត្រី​ខ្ជឹង​បឹង​ដែរ ។ ពួក​អ្នក​ស្រុក​នេះ មិន​ស៊ី​កង្កែប​ទេ ម៉្លោះ​ហើយ​ដល់​ពេល​យប់ គេ​ឃើញ​កង្កែប​លោត​ច្រវាត់​កាត់​ផ្លូវ​ដើរ ។ អណ្ដើក‑កន្ធាយ​ធំៗ​ប៉ុន​ចង្អេរ​អុំ ។ ទោះ​ជា​អណ្ដើក​នោះ​មាន​អាយុ​ដល់​ទៅ ៦​ឆ្នាំ ក៏​គេ​នៅ​តែ​ស៊ី​វា​ដែរ ។ បង្កង​នៅ​ស្រុក​ឆាណាំ (កំពង់ឆ្នាំង) មួយ មាន​ទម្ងន់​ដល់​ជាង​មួយ​នាឡិ ។ ជើង​អណ្ដើក​នៅ​ស្រុក​ចេនភូ ​មាន​ប្រវែង​ជាង ៨‑៩ តឹក ។ ក្រពើ​ធំ​ប៉ុនៗ​ទូក ។ មាន​នាគ​ជើង​បួន​មួយ​ប្រភេទ​យ៉ាង​ចម្លែក​ឥត​មាន​ស្នែង​ទេ ។ ចំពុះទា លៀស ខ្យង ខ្ចៅ នៅ​ក្នុង​សមុទ្ទ​ទឹក​សាប​នោះ គ្រាន់​តែ​លូក​ដៃ​ទៅ​ក៏​យក​បាន​ភ្លាម​ហើយ តែ​ខ្ញុំ​មិន​ឃើញ​មាន​ក្ដាម​ទេ ខ្ញុំ​ស្មាន​ថា​ប្រហែល​ជា​មាន​ដែរ តែ​គេ​មិន​ស៊ី​ទេ​មើល​ទៅ ។
២៧. អំពី​ការ​បិទស្រា

ស្រា​ស្រុក​គេ​នេះ​មាន​បួន​យ៉ាង ស្រា​លេខ​មួយ ចិន​ហៅ​ ស្រា​ទឹក​ឃ្មុំ ដែល​គេ​យក​ជាតិ​ថ្នាំ និង​ទឹក​ឃ្មុំ​លាយ​ជាមួយ​ទឹក​ ហើយ​ផ្សំ​ធ្វើ​ឡើង ។ បន្ទាប់​មក​ហៅ​តាម​ពាក្យ​អ្នក​ស្រុក​ថា ផេងកេស៊ី ដែល ​គេ​យក​ស្លឹក​ឈើ​​មក​ផ្សំ គឺ​ស្លឹក​ឈើ​ឈ្មោះ​ ផេងកេស៊ី (ភ្ងាស) នេះ​ឯង ជាឈើ​មួយ​ប្រភេទ ។ បន្ទាប់​មក​ទៀត គេ​យក​អង្ករ​ ឬ​បាយ​ដែល​សេស​សល់​ទៅ​បិទស្រា​ហៅ ប៉ាវឡេងកាក ព្រោះ​ពាក្យ​ថា ប៉ាវឡេងកាក បាន​ន័យ​ថា អង្ករ ។ ក្រោម​ពី​នោះ​មក​ទៀត មាន​ស្រា​ទឹក​ល្ងៃ​ស្ករ ដែល​គេ​យក​ជាតិ​ស្ករ​មក​បិទ​ឲ្យ​កើត​ទៅ​ជា​ស្រា ។ បើ​គេ​ចូល​ទៅ​ស្រុក​ភូមិ​តាម​មាត់​ទន្លេ គេ​ប្រទះ​ស្រា​មួយ​មុខ​ទៀត​ធ្វើ​ពី​ទឹក​ក្រចាប់​ ព្រោះ​ក្រចាប់​ដុះ​នៅ​មាត់​ព្រែក ហើយ​ស្លឹក​វា​មាន​រស​ជាតិ​ស្ករ ដែល​គេ​អាច​យក​មក​ធ្វើ​ជា​ស្រា​បាន ។
២៨. អំបិល ទឹកខ្មេះ ស៊ីអ៊ីវ និង មី

នៅ ​ប្រទេស​នេះ ការ​ធ្វើ​របស់​ទាំងនេះ ឥត​មាន​ហាម​ឃាត់​ទេ ។ តាម​ឆ្នេរ​សមុទ្ទ​ចាប់​ពី​ចេនភូ (ចន្ទបូរ) និង​ប៉ាកាង (បាកាន) គេ​ធ្វើ​អំបិល​ដោយ​ទឹក​សមុទ្ទ ។ នៅ​ក្នុង​ភ្នំ​មាន​រ៉ែ ដែល​គេ​បាន​ជាតិ​ថ្ម​ធ្វើ​ជា​អំបិល​ប្រសើរ​ជាង​អំបិល​សមុទ្ទ​ទៀត និង​យក​ថ្ម​ធ្វើ​ជា​វត្ថុ​ដទៃៗ​ទៀត ។ ពួក​អ្នក​ស្រុក​នេះ មិន​ចេះ​ធ្វើ​ទឹកខ្មេះ​តែ​គេ​ចូល​ចិត្ត​ប្រើ​ជាតិ​ជូរ​នៅ​ក្នុង​ម្ហូប​ណាស់ គេ​ត្រាំ​ទឹក​កាំផេង (អម្ពិល) ធ្វើ​ជា​ម្ជូរ កាលណា​ដើម​ឈើ​នេះ​កំពុង​តែ​លាស់ គេ​យក​ស្លឹក ឬ​ទង​ខ្ចី កាលណា​មាន​ផ្លែ គេ​យក​ផ្លែ​វិញ ។

គេ​មិន​ចេះ​ធ្វើ​មី​ទេ ព្រោះ​តែ​គ្មាន​ស្រូវ​សាឡី និង​សណ្ដែក ។

ពួក​នេះ មិន​ចេះ​ធ្វើ​ដំបែ​គ្រាប់​ទេ ។ កាលណា​គេ​បិទស្រា គេ​លាយ​ទឹក​ឃ្មុំ និង​ទឹក​ត្រាំ​ស្លឹក​ឈើ ឲ្យ​បាន​ជា​ក្បាល​ស្រា ហើយ​ក្បាល​ស្រា​នេះ ដូច​គ្នា​នឹង​ស្រា​ស នៅ​ក្នុង​ភូមិ​ស្រុក​យើង​ដែរ ។
២៩. អំពី​ដង្កូវ​នាង និង ដើម​មន

អ្នក​ស្រុក​នេះ​មិន​ចេះ​ចិញ្ចឹម​ដង្កូវ​នាង​ទេ ទាំង​ដើម​មន​ក៏​គ្មាន​ដាំ​ដែរ ។ ស្រីៗ​មិន​ចេះ​ប៉ាក់​ជុល និង​ដេរ​ប៉ះ​ឡើយ ។ គេ​ចេះ​ត្បាញ​សំពត់​តែ​គេ​មិន​ចេះ​រវៃ​អំបោះ​ទេ គេ​យក​ដៃ​ត្រគួញ​សរសៃ​កប្បាស​ឲ្យ​កើត​បាន​ជា​អំបោះ ហើយ​គេ​យក​មក​ត្បាញ​មិន​បាច់​មាន​កី​ទេ ។ គេ​ចង​សរសៃ​អំបោះ​ម្ខាង​ជាប់​នឹង​ចង្កេះ​គេ ហើយ​គេ​ត្បាញ​ពី​ចុង​ម្ខាង​ទៀត ដោយ​មាន​ត្រល់​ជា​បំពង់​ឫស្សី ។ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក​នេះ មាន​ពួក​សៀម​ចូល​មក​នៅ គេ​ក៏​ដាំ​មន ចិញ្ចឹម​នាង​ធ្វើ​សូត្រ ដោយ​យក​ពូជ​មក​ពី​ស្រុក​សៀម ។ នៅ​ស្រុក​នេះ គ្មាន​ដើម​ឆ្មៃ​ទេ មាន​តែ​ដើម​ក្រចៅ ។ ជនជាតិ​សៀម​ចេះ​ដេរ​ប៉ាក់​ចំណាប់ បើ​សំពត់​អ្នក​ស្រុក​នេះ​រហែក គេ​យក​មក​ពឹង​ស្រី​សៀម​ឲ្យ​ដេរ​ប៉ះ​ឲ្យ ។
៣០. អំពី​ប្រដាប់​ប្រើ​ប្រាស់

អ្នក​ស្រុក​ធម្មតា​មាន​ផ្ទះ​នៅ​ហើយ តែ​គ្មាន​តុ​កៅអី ចាន​ដែក ឬ​ថាំង​ជា​ដើម ប្រើ​ទេ គេ​ប្រើ​ឆ្នាំង​ដី​សម្រាប់​ដណ្ដាំ​​បាយ ហើយ​ឆ្នាំង​មួយ​ទៀត​សម្រាប់​ស្ល ។ គេ​យក​ថ្ម​បី​​ដុំ​តម្កល់​ធ្វើ​ជា​ជើង​ក្រាន និង​យក​ត្រឡោក​ដូង​ធ្វើ​ជា​វែក ។ គេ​ប្រើ​ចាន​ទាប​មក​ពី​ស្រុក​ចិន​សម្រាប់​ដាក់​បាយ ឯ​សម្ល គេ​ដាក់​នឹង​កន្ទោង​ស្លឹក​ឈើ​ដែល​កេវ​ខ្ទាស់​មិន​លិច​ទឹក​ទេ ។ គេ​យក​ស្លឹក ​ក្រចាប់​ធ្វើ​ជា​ស្លាប​​ព្រា​ដួស​សម្ល​បញ្ចូល​មាត់ កាលណា​ប្រើ​រួច គេ​បោះចោល​ទៅ ។ ម្ហូប​ថ្វាយ​ព្រះ ឬ​ថ្វាយ​ទេពតា​ក៏​គេ​ដាក់​នឹង​ស្លឹក​ដូច្នោះ​ដែរ ។ គេ​យក​គ្រឿង​ដែល​​ធ្វើ​ពី​ស្ពាន់ស​ដែល​ដាក់​ទឹក​នៅ​ក្បែរ​ខ្លួន សម្រាប់​ជ្រលក់​ដៃ​កុំ​ឲ្យ​ជាប់​បាយ​នឹង​ដៃ ព្រោះ​គេ​បរិភោគ​ដោយ​ផ្ទាល់​នឹង​ដៃ បើ​គ្មាន​ទឹក​ផ្សើម​ដៃ​មិន​បាន​ឡើយ ។ គេ​ប្រើ​ផ្តិល​សំរឹទ្ធិ​សម្រាប់​ចាក់​ស្រា​ផឹក ចំណែក​អ្នក​ក្រ​ប្រើ​ផ្តិល​ដែល​ធ្វើ​អំពី​ដី រី​ឯ​ពួក​មន្ត្រី គេ​ប្រើ​ផ្តិល​ធ្វើ​ពី​ប្រាក់ ឬមាស​ផង​ក៏​មាន ។ បើ​ក្នុង​ឱកាស​បុណ្យ​ធំៗ ដូច​ជា​បុណ្យ​ជាតិ​វិញ គេ​ប្រើ​ប្រដាប់​ទាំងនេះ សុទ្ធ​តែ​ពី​មាស​ទាំង​អស់ ហើយ​មាន​របៀប​ផ្សេង​ពិសេស​ទៀត​ផង ។ នៅ​នឹង​ដី​គេ​ក្រាល​កន្ទេល​មក​ពី​ស្រុក​ម៉េងជីវ (ស្រុក​ចិន) ឬ​មួយ​ក្រាល​ស្បែក​ខ្លា​ធំ ខ្លារខិន ស្បែក​ប្រើស រមាំង... ពុំ​នោះ​ទេ គេ​ប្រើ​កន្ទេល​ផ្ដៅ ។ នៅ​ពេល​ជិតៗ​នេះ គេ​ទើប​នឹង​ចេះ​ប្រើ​តុ​ទាបៗ មាន​កំពស់​ប្រហែល​មួយ​ហត្ថ ។ សម្រាប់​កន្លែង​គេ​ដេក គេ​ប្រើ​កន្ទេល​ឫស្សី តែ​ឥឡូវ​នេះ​មាន​ខ្លះ​ប្រើ​គ្រែ​ទាបៗ​ខ្លះ​ដែរ​ហើយ ដែល​ជា​គ្រែ​ធ្វើ​មក​ពី​ស្រុក​ចិន ។ ម្ហូប​ចំណី គេ​គ្រប​ដោយ​សំពត់ ឯ​នៅ​ក្នុង​វាំង គេ​ប្រើ​សំពត់​ព្រែ​ប៉ាក់ឌិន ឬ​ខ្សែសយ ដែល​បាន​មក​ពី​ពួក​ឈ្មួញ​សំពៅ​ប្រទេស​ក្រៅ​នាំ​យក​មក​ថ្វាយ ។ ដើម្បី​ស្រិត​អង្ករ គេ​មិន​ប្រើ​ត្បាល់​កិន​ទេ គេ​ប្រើ​ត្បាល់​បុក​ទៅ​វិញ ។
៣១. អំពី​រទេះ និង អង្រឹង​ស្នែង

ការ​ធ្វើ​អង្រឹង​ស្នែង គេ​យក​ឈើ​មួយ​ដើម​ដែល​កោង​ចំកណ្ដាល​អ៊ែន​ចុះ​ក្រោម ចុង​សង​ខាង​ឡើង​លើ ហើយ​នៅ​ចុង​នោះ​គេ​ឆ្លាក់​ជា​ក្បាច់​ផ្កា​ភ្ញី និង​មាន​ស្រោប​មាស ឬ​ប្រាក់​ពី​ក្រៅ​ឈើ​នោះ​ផង គេ​ហៅ​ថា​អង្រឹង​ដង​មាស ដង​ប្រាក់ សម្រាប់​តាម​លំដាប់​ថ្នាក់ ។ ចម្ងាយ​ពី​ចុង​ដង​ប្រមាណ​មួយ​ហត្ថ​ គេ​វាយ​ដែក​ធ្វើ​ជា​ស្រយូវ​ម្ខាង​មួយ​ ហើយ​គេ​យក​សំពត់​មួយ​ផ្ទាំង​យ៉ាង​ធំ ហើយ​ក្រាស់ មក​បត់​ធ្វើ​ជា​ត្រចៀក​សម្រាប់​ស៊ក​ខ្សែ​ភ្ជាប់​ទៅ​នឹង​ស្រយូវ​ដែក​នោះ ។ អ្នក​ជិះ​អង្គុយ​លើ​សំពត់​នោះ ដៃ​កាន់​ជាយ​សំពត់​ផង ហើយ​ឲ្យ​មនុស្ស​ពីរ​នាក់​ជា​អ្នក​សែង ។ នៅ​ក្បែរ​អង្រឹង​ស្នែង​តែងតែ​មាន​ប្រដាប់​មួយ​ទៀត​មាន​សណ្ឋាន​ដូច​ដំបូល​ទូក ​តែ​ធំ​ជាង​ដ៏​មាន​បិទ​បាំង​ដោយ​សំពត់​ព្រែ​ប្រាំ​ពណ៌ ហើយ​មាន​មនុស្ស​បួន​នាក់​សែង​ និង​មាន​មនុស្ស​ដើរ​តាម​ហែរ​​ពី​ក្រោយ​ផង ។ បើ​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​ឆ្ងាយ គេ​អាច​ជិះ​ដំរី និង​សេះ ព្រម​ទាំង​ប្រើ​រទេះ​ដែរ ។ រទេះ​នៅ​ស្រុក​នេះ ក៏​មាន​លក្ខណៈ ដូច​រទេះ​ស្រុក​ឯ​ទៀត​ដែរ តែ​គេ​ជិះ​សេះ ឥត​មាន​កែប​ទេ ឯ​ដំរី​ក៏​គ្មាន​ប្រដាប់​សម្រាប់​អង្គុយ​ដែរ ។
៣២. អំពី​ទូ​‑ច្រវា

អំពី​ទូក​ធំៗ សុទ្ធ​តែ​ធ្វើ​ឡើង​ដោយ​យក​ឈើ​រឹងៗ មក​ចាំង​ជា​បន្ទះ​ក្ដារ​សិន រួច​ទើប​វាយ​ផ្ដុំ​ឡើង​ជា​ទូក ។ មេ​ជាង​ឥត​មាន​ប្រើ​រណារ​ទេ គេ​ប្រើ​តែ​ដឹង ហើយ​និង​ដែក​ខួង ដែល​ជា​ហេតុ​នាំ​ឲ្យ​ខាត​ឈើ និង​កម្លាំង​ច្រើន​ណាស់ ។ នៅ​គ្រប់​ពេល​ដែល​គេ​ចង់​កាត់​ឈើ​ជា​កំណាត់ គេ​តែង​យក​ដែក​ខួង​មក​ខួង​ទម្លុះ​ផ្ដាច់​តែ​ម្ដង ទោះ​ជា​ធ្វើ​ផ្ទះ ក៏​ធ្វើ​របៀប​ដូច​គ្នា​នេះ​ដែរ ។ គេ​មាន​ប្រើ​ដែក​គោល​វាយ​ធ្វើ​ទូក​ដែរ ។ គេ​យក​ស្លឹក​ឡេង (ក្រចាប់) មក​ប្រក់​ធ្វើ​ដំបូល ដោយ​យក​ដើម​ស្លា​មក​ពុះ​ជា​បន្ទះ​គាប​​សង្កត់​ស្លឹក​នោះ​ផង ។ ទូក​របៀប​នេះ គេ​ហៅ​ថា “ស៊ីនណា” ។ គេ​បិទ​ពរ​ទូក​ដោយ​ជ័រ​ឈើ ខ្លាញ់​ត្រី លាយ​នឹង​កំបោរ ។ ចំណែក​ទូក​តូច​ៗ​វិញ គេ​លុង​ធ្វើ​ពី​ឈើ​មួយ​ដើម​ធំ ។ គេ​យក​ភ្លើង​ដុត​ឆេះ​រោល​ឲ្យ​ទន់​សាច់​ឈើ ទើប​ទល់​បំប៉ោង​ពង្រីក​ពោះ​ទូក​ឲ្យ​ធំ ក្បាល​កន្សៃ​ស្រួច​ឥត​មាន​ប្រើ​ដំបូល​ទេ តែ​ដាក់​បាន​មនុស្ស​ច្រើន​នាក់​ដែរ ។ ទូក​របៀប​នេះ​ហៅ​ថា “កុយឡាំង” ។
៣៣. អំពី​ខេត្ត

ខេត្ត​មាន​ទាំង​អស់​ជាង ៩០ គឺ​ខេត្ត ចេងពូ (ចន្ទបូរ) ឆាណាំ (ឆ្នាំង) ប៉ាកាង (បាកាន) មុងលាង ប៉ូចស៊ី ផូវមួយ ទីហួង បាក់លុតប៉ោ ណៃកាខាំង ប៉ូចស៊ឺលី ជាដើម ។ ក្រៅ​ពី​នេះ ខ្ញុំ​មិន​ចាំ​ឈ្មោះ​ទេ ។ ខេត្ត​និមួយៗ​សុទ្ធ​តែ​មាន​មន្ត្រី​ធំ​នៅ​កាន់​កាប់ ហើយ​មាន​ធ្វើ​បន្ទាយ​ឈើ​ជារបាំង​ផង ។
៣៤. អំពី​ស្រុក​ភូមិ

នៅ​ក្នុង​ភូមិ​ និមួយៗ​ជួន​មាន​វត្ត​ ជួន​មាន​ប្រាសាទ ហើយ​មាន​មន្ត្រី​ម្នាក់​នៅ​ត្រួត​ត្រា​យ៉ាង​ហ្មត់ចត់ ។ មន្ត្រី​នោះ​គេ​ហៅ​ថា បួយស៊ី ។ នៅ​តាម​ផ្លូវ​ធំៗ តែង​មាន​សាលា​មួយ​សម្រាប់​ឈប់​សម្រាក គេ​ហៅ​ថា ស៊ិមប៉ាក់ ។ ប៉ុន្តែ​នៅ​ពេល​ថ្មីៗ​នេះ មាន​កើត​ចម្បាំង​ជាមួយ​នឹង​ប្រទេស​សៀម ភូមិ​ទាំង​នេះ​ក៏​ប្រែ​ក្លាយ​ទៅ​ជា​ដី​វាល​ទៅ​វិញ ។
៣៥. អំពី​ប្រមាត់​ប្រមង់

កាល​ពី​មុន​នេះ តែ​ដល់​ខែ​ទី​៨ គេ​តែង​ធ្វើ​ការ​ចាប់​មនុស្ស​យក​ប្រមាត់ ពីព្រោះ​ស្ដេច​ក្រុង​ចាម​ក្នុង​មួយ​ឆ្នាំ​គេ​សុំ​យក​ប្រមាត់​មនុស្ស​មួយ​ថូ ដែល​មាន​ចំនួន​រាប់​ពាន់ ។ នៅ​ក្នុង​ពេល​យប់​គេ​ចាត់​ពួក​អ្នក​យក​ប្រមាត់ (ប្រមាត់​ប្រមង់?) ដើរ​ទៅ​តាម​ផ្លូវ​នានា​ក្នុង​ទីក្រុង និង​ក្នុង​ភូមិ ។ បើ​ប្រទះ​មនុស្ស​ណា​ដើរ​ក្នុង​ពេល​យប់​ស្ងាត់​នោះ គេ​ចាប់​យក​ខ្សែ​ចង​ក្បាល​ឲ្យ​ជាប់ ហើយ​យក​កូន​កាំ​បិត​ចាក់​ក្រោម​ឃ្លៀក​ខាង​ស្ដាំ​ខ្វេះ​យក​ប្រមាត់​ដាក់​ ក្នុង​ថូ លុះត្រា​តែ​បាន​ពេញ​ចំនួន ទើប​គេ​យក​ទៅ​ថ្វាយ​ស្ដេច​ក្រុង​ចាម ។ ប៉ុន្តែ​គេ​មិន​យក​ប្រមាត់​នៃ​ជនជាតិ​ចិន​ទេ ។ ពីព្រោះ​មាន​កាល​មួយ​ឆ្នាំ​នោះ គេ​យក​ប្រមាត់​របស់​ចិន​មួយ​ទៅ​លាយ​នឹង​គេ ក៏​បណ្ដាល​ឲ្យ​ស្អុយ​រលួយ​ខូច​ប្រមាត់​នៅ​ក្នុង​ថូ លែង​ប្រើការ​បាន​ទាំងអស់ ពេល​ក្រោយ​មក គេលែង​មាន​ការ​ដើរ​ចាប់​យក​ប្រមាត់​ទៀត​ហើយ ហើយ​គេ​ចាត់​មន្ត្រី​ដោយ​ឡែក​សម្រាប់​មុខងារ​ខាង​យក​ប្រមាត់​ពី​ពួក​ក្រោម​ អំណាច​ខ្លួន ដែល​តាំង​ឲ្យ​នៅ​ជាយ​ក្រុង​ក្បែរ​ទ្វារ​ខាងជើង ។
៣៦. អំពី​រឿង​ចម្លែក​មួយ

នៅ​ក្នុង​កំពែង​នា​ទិស​ខាង​កើត មាន​អ្នក​ព្រៃ​ម្នាក់​នោះ​រួមរ័ក​ជាមួយ​ប្អូន​ស្រី​ឯង​បង្កើត ក៏​ស្រាប់​តែ​ជាប់​ស្បែក​សាច់​គ្នា​បេះ​មិន​ចេញ រហូត​ដល់​គ្រប់​បី​ថ្ងៃ ឥត​មាន​ស៊ី​ចុក​អ្វី​សោះ ក៏​ស្លាប់​បង់​ជិវិត​ទៅ ។ អ្នក​ស្រុក​ខ្ញុំ​ម្នាក់​សែ “ស៊ិ” គេ​បាន​មក​រស់​នៅ​ស្រុក​នេះ​រវាង​សាមសិប​ប្រាំ​ឆ្នាំ​ហើយ គេ​ថា គេ​បាន​ឃើញ​រឿង​នេះ​ច្បាស់​នឹង​ភ្នែក​ពីរ​លើក ហើយ​គេ​ថា បាន​ជា​សក្តិសិទ្ធិ​ដូច្នេះ ព្រោះ​បារមី​ព្រះ​របស់​ស្រុក​នេះ​ខ្លាំង​ពូកែ​ណាស់ ។
៣៧. អំពី​ការ​ងូត​ទឹក

ប្រទេស​នេះ​ក្ដៅ​ខ្លាំង​ណាស់ ក្នុង​មួយ​ថ្ងៃៗ​បើ​មិន​ងូត​ទឹក​ច្រើន​លើក​ទេ គឺ​ច្បាស់​ជា​អត់​ទ្រាំ​មិន​បាន​ឡើយ ទោះបី​នៅ​ពេល​យប់​ក៏​ជៀស​មិន​រួច​ពី​ការ​ងូត​ទឹក​ម្ដង ឬ​ពីរ​ដង​ដែរ ។ គេ​គ្មាន​បន្ទប់​ទឹក​ គ្មាន​ចាន​ដែក គ្មាន​ប៉ោត​ទេ ។ ក្នុង​ផ្ទះ​មួយ​តោង​មាន​ស្រះ​មួយ បើ​ពុំ​នោះ​ទេ គេ​ព្រួត​គ្នា ២­‑៣ ផ្ទះ​ទៅ​ងូត​ទឹក​ស្រះ​មួយ​ដោយ​លែង​ខ្លួន​ចោល ឥត​គិត​អៀន​ខ្មាស​គ្នា​ស្រី​ប្រុស​ទេ ។ ប៉ុន្តែ​បើ​ឪពុក​ម្ដាយ​ចាស់ គាត់​ទៅ​ដល់​ស្រះ​មុន ក្មេង​ស្រី​ប្រុស​មិន​ហ៊ាន​ទៅ​ជិត​ទេ ប្រសិន​បើ​ក្មេង​កំពុង​តែ​ងូត​ទឹក​ស្រះ​នោះ​មុន​វិញ ក៏​ចាស់​ទុំ​នោះ នាំ​គ្នា​គេច​ចេញ​ដែរ ។ មនុស្ស​មាន​វ័យ​ស្របាល​គ្នា ឥត​គិត​អៀន​ខ្មាស​គ្នា​ឡើយ ។ គេ​យក​តែ​ដៃ​ឆ្វេង​បិទ​បាំង​កេរ្តិ៍ខ្មាស​របស់​ខ្លួន ហើយ​ដើរ​ចុះ​ក្នុង​ទឹក​ទៅ ។ ជួន​កាល​ក្នុង​រយៈ ៣‑៥ ថ្ងៃ ឬ ៥‑៦ ថ្ងៃ​ម្ដង ពួក​ស្រីៗ​ក្នុង​ទីក្រុង​មួយ​ក្រុម​មាន​គ្នា ៣‑៤ នាក់ នាំ​គ្នា​ចេញ​ទៅ​មុជ​ទឹក​ទន្លេ​ឯ​ខាង​ក្រៅ​កំពែងក្រុង ។ នៅ​ពេល​ដែល​ទៅ​ដល់​ទន្លេ​នោះ គេ​ដោះ​សំពត់​ដែល​វ័ណ្ឌ​ខ្លួន​ចេញ ដើរ​ចុះ​ទៅ​ក្នុង​ទឹក​ហើយ​ទៅ​ជួប​ជុំ​គ្នា​នៅ​ក្នុង​ទន្លេ​នោះ​រាប់​ពាន់​ នាក់ ។ សូម្បី​តែ​ពួក​ស្រីៗ​ដែល​មាន​ត្រកូល​ខ្ពង់​ខ្ពស់​ក៏​ដូច្នោះ​ដែរ ។ គេ​ឥត​មាន​ការ​អៀន​ខ្មាស​អ្វី​ទេ ចាប់​តាំង​ពី​ក្បាល​ដល់​ចុង​ជើង​មើល​គ្នា​ឃើញ​ទាំង​អស់ ។

នៅ​មាត់​ទន្លេ​ក្រៅ​ទីក្រុង​នោះ រាល់​ថ្ងៃ​តែង​តែ​មាន​ជនជាតិ​ចិន​នៅ​ទំនេរ ហើយ​លួច​នាំ​គ្នា​ទៅ​ចាំ​មើល​លេង​តាម​គំនិត​ខិល​ខូច ហើយ​ឮ​ថា​គេ​លួច​ឆ្លៀត​ពេល​នៅ​ក្នុង​ទឹក​នោះ​ផង ។ ទឹក​នោះ​នៅ​ក្ដៅ​ឧណ្ហៗ​ជានិច្ច លុះត្រា​ដល់​ពេល​យប់​យាម​បួន​ទើប​ត្រជាក់ លុះ​ដល់​ព្រឹក​ ថ្ងៃ​រះ​ឡើង​ក៏​ក្ដៅ​​ឧណ្ហៗ​ឡើង​វិញ​ទៀត ។
៣៨. ការ​ចូល​ជ្រក​នៅ (អន្តោប្រវេសន៍)

ពួក​ជនជាតិ​ចិន ដែល​ជា​អ្នក​ស៊ី​ឈ្នួល​ដើរ​សំពៅ កាល​មក​ដល់​ស្រុក​នេះ ក៏​ពេញ​ចិត្ត​គេ​ខ្លាំង​ណាស់ ព្រោះ​ស្រុក​នេះ​មិន​បាច់​ប្រើ​សម្លៀក​បំពាក់​ច្រើន ហើយ​អង្ករ​គេ​ក៏​ស្រួល​រក ប្រពន្ធ​ក៏​ស្រួល​រក​បាន ឯ​ផ្ទះ​សម្បែង​ក៏​ងាយ​ធ្វើ គ្រឿង​ប្រើ​ប្រាស់​ក៏​ងាយ​រក ការលក់​ដូរ​ក៏​ធូរ​ងាយ ម៉្លោះ​ហើយ​បាន​ជា​មាន​អ្នក​ចូល​ពី​ស្រុក​ក្រៅ​មក​រស់​នៅ​ស្រុក​នេះ​ច្រើន​ ណាស់ ។
៣៩. អំពី​កង​ទ័ព

កងទ័ព​ក៏​ធ្វើ​ដំណើរ​ដោយ​លែង​ខ្លួន​ឥត​អាវ ។ ដៃ​ស្ដាំ​គេ​កាន់​លំពែង ដៃ​ឆ្វេង​កាន់​ខែល គ្មាន​ប្រើ​ធ្នូ និង​ព្រួញ​ទេ កាំភ្លើងធំ ឬ អាវ​ក្រោះ​ក៏​គ្មាន​ដែរ ។ តាម​ឮ​គេ​ថា កាល​កើត​ចម្បាំង​នឹង​ជាតិ​សៀម​គេ​នាំ​គ្នា​កេណ្ឌ​អ្នក​ស្រុក​ទៅ​វាយ​ដោយ​ កម្លាំង​តែ​ម្ដង ពុំ​មាន​ប្រើ​ល្បិច​កល​ឧបាយ​អ្វី​ឡើយ (តាម​ឯកសារ​ជា​ ច្រើន​ថា ខ្មែរ​ចេះ​រៀប​ចំទ័ព​ត្រឹមត្រូវ​មាន​សាស្ត្រាវុធ និង​ក្បួន​យុទ្ធសាស្ត្រ​ផង រឿង​នេះ​ប្រហែល​មក​ពី​ ជីវ តាក្វាន់ មិន​បាន​ឃើញ និង​មិន​បាន​ស៊ើប​ព័ត៌មាន) ។
៤០. ការ​យាង​ចេញ​នៃ​មហាក្សត្រ

ខ្ញុំ​ បាន​ឮ​គេ​និយាយ​ថា ស្ដេច​អង្គ​មុនៗ មិន​ដែល​យាង​ចេញ​ទៅ​ណា​ទេ ព្រោះ​ខ្លាច​មាន​រឿង​ហេតុ ។ ស្ដេច​អង្គ​ថ្មី​នេះ ត្រូវ​ជា​សុណិសា​ស្ដេច​មុន ។ កាល​ពី​ដើម​ លោក​មាន​ឋានៈ​ជា​មេទ័ព ។ បិតា​ក្មេក​នោះ​សព្វ​ព្រះទ័យ​នឹង​បុត្រី​ព្រះ​អង្គ​ណាស់​បាន​ជា​កូន​ស្រី​ នេះ លួច​យក​ព្រះ​ខ័ន​មាស​បាន​ ហើយ​យក​ទៅ​ឲ្យ​ប្ដី​របស់​ព្រះ​នាង ។ បុត្រា​បង្កើត​ក៏​មិន​បាន​ទទួល​រាជ្យ​ស្នង​បិតា ក៏​លើក​ទៅ​វាយ​ដណ្ដើម​រាជ្យ តែ​ត្រូវ​ស្ដេច​ថ្មី​ជ្រាប​ការ​ទាន់ ចាប់​បាន​នាំ​យក​មក​កាត់​ម្រាម​ជើង ហើយ​យក​ទៅ​ដាក់​គុក​ងងឹត ។ ស្ដេច​ថ្មី​នេះ​មាន​ពាក់​អាវ​ក្រោះ​ដែក ទោះ​បី​គេ​ប្រើ​កាំបិត ឬ​ព្រួញ​ក៏​មិន​អាច​មុត​បាន​ដែរ ។ ដូច្នេះ​ហើយ ទើប​ព្រះអង្គ​ហ៊ាន​យាង​ចេញ​ក្រៅ ។ ខ្ញុំ​បាន​ទៅ​នៅ​ទី​នោះ​ជាង​មួយ​ឆ្នាំ បាន​ឃើញ​ព្រះអង្គ​យាង​ចេញ​មក​បួន­‑ប្រាំ​ដង ។ ការ​យាង​ចេញ​មក​ម្ដង​ណា តែង​មាន​ទ័ព​នៅ​ការពារ​ពី​ខាង​មុខ មាន​អ្នក​កាន់​ទង់​ជ័យ និង​មាន​តន្ត្រី​នៅ​ខាង​ក្រោយ ។ ស្រី​ស្នំ​បួន ឬ​ប្រាំ​នាក់​ស្លៀក​សំពត់​ផ្កា​សៀត​ផ្កា​នៅ​សក់​ក្បាល ដៃ​កាន់​ទៀន​ធំ​ដើរ​ជា​មួយ​ក្រុមៗ ។ ទោះបី​នៅ​ពេល​ថ្ងៃ​ភ្លឺ​ក្រឡែត​ក្ដី ក៏​គេ​អុជ​ទាន​ដែរ ។ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ស្រី​ស្នំ​ទាំង​នោះ មាន​ខ្លះ​កាន់​គ្រឿង​មាន​ដូច​ជា ភាជន៍​មាស និង​គ្រឿង​បិទបាំង​ជាដើម​ផ្សេងៗ​ពី​គ្នា មិន​ដឹង​ជា​គេ​យក​ទៅ​ប្រើការ​អ្វី​ខ្លះ​ឡើយ ។ នៅ​មាន​ស្រី​ស្នំ​ខ្លះ​ទៀត​កាន់​ស្នរ លំពែង ខែល ជាទ័ព​ នៅ​ខាង​​ក្នុង​មួយ​ក្រុម​ទៀត​ផង មាន​រទេះ​ទឹម​ពពែ និង​រទេះ​ទឹម​សេះ ដែល​មាន​តាក់​តែង​ដោយ​គ្រឿង​មាស​បរ​ដង្ហែ​ដែរ ។

ពួក​នាម៉ឺន​សព្វ​មុខ​មន្ត្រី និង​ពួក​ញាតិវង្ស សុទ្ធ​តែ​ជិះ​ដំរី​នៅ​ខាង​មុខ បើ​មើល​ពី​ចម្ងាយ​ទៅ ឃើញ​សុទ្ធ​តែ​ក្លស់​ពណ៌​ក្រហម​ឥតគណនា ។ បន្ទាប់​មក ទើប​ដល់​ព្រះ​មហេសី​ធំ‑តូច​តាម​លំដាប់​ថ្នាក់ ជិះ​អង្រឹង​ស្នែង ជិះ​រទេះ​សេះ ឬ​ជិះ​ដំរី​ដ៏​មាន​ក្លស់​បើក​បាំង​មិន​តិច​ជាង​មួយ​រយ​ទេ ។ បន្ទាប់​មក​ទៀត ទើប​ដល់​ព្រះរាជា​ទ្រង់​ឈរ​នៅ​លើ​ខ្នង​ដំរី ព្រះហត្ថ​កាន់​ព្រះខ័នទិព្វ ។ ភ្លុក​ដំរី ព្រះទីនាំង​សឹង​មាន​ពាក់​ចង្កំ​មាស ។ មាន​ក្លស់​ស (ស្វេច្ឆត្រ) ចំនួន ២០ ដ៏​មាន​ស៊ែម​មាស​បើក​បាំង​ជុំ​ព្រះ​អង្គ ដែល​សុទ្ធ​តែ​ជា​ក្លស់​ដង​មាស នៅ​ជុំ​វិញ​ព្រះ​អង្គ​មាន​ទ័ព​ដំរី​ប្រដាប់​ដោយ​អាវុធ​ជា​គ្រឿង​ការពារ ។ បើប្រសិន​ជា​ស្ដេច​យាង​ទៅ​ណា​ជិតៗ​ទេ ទ្រង់​គង់​លើ​គ្រែ​ស្នែង (ព្រះវរ) ហើយ​អ្នក​សែង​សុទ្ធ​តែ​ស្រីៗ​ស្នំ ។ សឹង​តែ​រាល់​ដង កាលណា​ស្ដេច​យាង​ចេញ​ដំណើរ​តែង​មាន​រូប​ស្តូប​តូច​មួយ ហើយ​ពី​មុខ​នេះ​មាន​ព្រះ​ពុទ្ធ​រូប​មាស​មួយ​អង្គ​ផង សែង​ពី​មុខ​ព្រះ​រាជា ។ បណ្ដា​ជន​ដែល​នៅ​តាម​ដង​ផ្លូវ ត្រូវ​សំពះ​លុត​ជង្គង់​ក្រាប​ក្បាល​ដល់​ដី​ដែល​គេហៅ​ថា “សាំប៉ា” (សំពះ?) បើ​ពុំ​ដូច្នោះ​ទេ នឹង​ត្រូវ​គេ​ចោទ​ថា មើល​ងាយ​ព្រះចេស្ដា ហើយ​នឹង​ត្រូវ​គេ​ចាប់​យក​ទៅ​ឃុំ​ចោល ឥត​ដោះ​លែង​ឡើយ ។

ក្នុង​មួយ​ថ្ងៃ ព្រះរាជា​ទ្រង់​កិច្ចការ​រដ្ឋ​ពីរលើក គឺ​ទទួល​សវនាការ​ពី​រដ្ឋ​មន្ត្រី និង​រាស្ត្រ ប៉ុន្តែ​គ្មាន​បញ្ជី​កត់​កំណត់​ចំនួន​មនុស្ស​ និង​កិច្ច​ការ​នោះ​ទេ ។ បើ​មន្ត្រី ឬ​រាស្ត្រ​ណា​ចង់​ចូល​គាល់ ត្រូវ​តែ​ចូល​ទៅ​អង្គុយ​បត់​ជើង​ផ្ទាល់​នឹង​ដី​រងចាំ​ជាមុន ។ មួយ​សន្ទុះ​ក្រោយ​មក ទើប​គេ​ឮ​សូរ​សម្លេង​តន្ត្រី​រងំ​ពី​ខាង​ក្នុង ។ អ្នក​នៅ​ខាង​ក្រៅ​ផ្លុំ​ស័ង្ខ​តប​ទៅ​វិញ ។ ខ្ញុំ​ឮ​គេ​ថា គេ​ប្រើ​តែ​ទីនាំង​គ្រែស្នែង​មាស (ព្រះវរមាស) ទេ បើ​គ្រាន់​តែ​យាង​ជិតៗ ។ បន្តិច​មក គេ​ឃើញ​ស្រី​ស្នំ​ពីរ​នាក់​រូត​វាំងនន​ព្រះវរ​នោះ​ឡើង ក៏​លេច​ឃើញ​ស្ដេច​គង់​ឈរ​កាន់​ព្រះខ័ន នៅ​ក្នុង​ស៊ុមមាស​ជា​ទី​ព្រះ​ទែនគង់​ប្រថាប់ ។ ពេលនោះ ទាំងមន្ត្រី ទាំង​រាស្ត្រ​សុទ្ធ​តែ​ឱន​ក្បាល​លើក​ដៃ​សំពះ លុះត្រា​តែ​ផុត​សម្លេង​ស័ង្ខ​ដែល​ជា​សញ្ញា​ឲ្យ​ងើប​មុខ​ឡើង ទើប​ហ៊ាន​ងើប​ព្រម​គ្នា ។ ស្ដេច​ក៏​គង់​ប្រថាប់​ដែរ ។ ព្រះទែន​នោះ ក្រាល​ដោយ​ស្បែក​សត្វ​សិង្ហ ដែល​ជា​កេរ្តិ៍​​ដំណ​មក​ច្រើន​ស្ដេច​ហើយ ។ លុះ​ទ្រង់​ប្រាស្រ័យ​ការ​ចប់​ហើយ ស្ដេច​យាង​ចូល​វិញ​ដោយ​មាន​ស្រី​ស្នំ​ពីរ​នាក់​រូត​រនាំង​បិទ​ដូច​ដើម អ្នក​ទាំង​អស់​គ្នា​ក៏​ក្រោក​ឈរ​ហើយ​អែបៗ​ខ្លួន​ទៅ​កៀន​រៀង​ខ្លួន​ទៅ ។

ពិត​មែន​តែ​ស្រុក​នេះ​មិន​សូវ​ស៊ីវិល័យ តែ​គេ​ស្គាល់​ច្បាប់​ទម្លាប់​គោរព​ព្រះមហាក្សត្រ ៕